دکتر سید سلمان صفوی
آکادمی مطالعات ایرانی لندن – LAIS
آیت الله سیستانی در روز ۱۳ مرداد ۱۳۰۹ مطابق نهم ربیع الاول ۱۳۴۹ هـجری قمری در شهر مقدس مشهد در یک خانواده اهل علم و تقوا دیده به جهان گشودند و به یمن نام مبارک مولی الموحدین حضرت علی (ع) ایشان را علی نام نهادند.
خاندان آیت الله سیستانی از سادات حسینی هستند که در عهد طلایی حکومت صفوی در اصفهان می زیستند. سید محمد جدّ اعلای ایشان از جانب شاه سلطان حسین صفوی به منصب “شیخ الاسلامی ” در سیستان منصوب شد و با خانواده در آنجا سکنی گزید. سیدعلی جدّ معظم له از نوادگان ایشان و اولین شخصی بود که به شهر مقدس مشهد مهاجرت نمود و در مدرسه مرحوم ملامحمدباقر سبزواری مستقر شد و پس از چندی برای تکمیل درس خویش به نجف اشرف مهاجرت نمود.
آیت اللّه العظمی سیستانی در پنج سالگی به تعلیم قرآن کریم پرداختند و پس از آن به منظور آموزش علوم وارد مدرسه دارالتعلیم دینی شدند. طی این مدت ایشان فن خوشنویسی را نیز در محضر اساتید فن آموختند. در سال ۱۳۲۰ به امر پدر تحصیل مقدمات علوم حوزوی را آغاز نمودند و مجموعه ای از دروس ادبی همچون شرح الفیه ابن مالک، مغنی ابن هشام، مطول تفتازانی، مقامات حریری و شرح نظام را نزد ادیب نیشابوری و برخی دیگر از اساتید و همچنین شرح لمعه و قوانی را در محضر سید احمد یزدی و بخشی از دروس سطح از قبیل مکاسب، رسائل و کفایه را نزد شیخ هاشم قزوینی تلمذ نمودند.
پس از فراگیری علوم ابتدایی، مقدمات و سطح در حوزه علمیه مشهد، در سال ۱۳۲۷ به شهر مقدس قم مهاجرت نمودند و با حضور در درس فقه و اصول حضرت آیت الله العظمی بروجردی (قدس سره)، از دانش و معرفت فقهی ایشان به ویژه در علم رجال و حدیث استفاده شایان نمودند. ایشان در محضر حضرت آیت الله العظمی سید حجت کوه کمره ای (قدس سره) و تعدادی از علمای معروف آن زمان نیز تلمذ نمودند. آیت الله سیستانی برخی از کتب مهم فلسفی از قبیل شرح منظومه سبزواری، شرح الاشراق و اسفار اربعه ملا صدرا را نزد مرحوم آیسی و شوارق الالهام را در محضر مرحوم شیخ مجتبی قزوینی آموختند و از محضر میرزا مهدی اصفهانی، میرزا مهدی آشتیانی و میرزا هاشم قزوینی نیز بهره مند شدند.
معظم له در سال ۱۳۳۰ از قم به نجف اشرف مهاجرت نمودند و مدت های مدید در محضر در س فقـه و اصول اساتید بزرگی همچون حضرت آیت الله العظمی خویی و آیت الله شیخ حسین حلی (قدس سرهما) حضور یافتند و در محضر درس بزرگانی همچون حضرت آیت الله حکیم و حضرت آیت الله شاهرودی (قدس سرهما) نیز تلمذ نمودند.
آیت الله سیستانی اجازه اجتهاد خویش را از حضرت آیت الله العظمی خویی و آیت الله شیخ حسین حلی در سال ۱۳۳۹ اخذ کردند و در همان سال به موطن خویش مشهد مقدس بازگشتند. شیخ آقا بزرگ طهرانی محدث کبیر نیز شهادت دیگری در تبحر ایشان در علم رجال و حدیث مکتوب نمود. معظم له در سال ۱۳۴۰ بار دیگر به نجف اشرف بازگشتند و از همان اوان به تدریس خارج فقه برای طلاب پرداختند که تا کنون نیز ادامه دارد. ایشان پس از فوت حضرت آیت الله العظمی سید نصرالله مستنبط و حضرت آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی، مرجع تقلید شیعیان جهان شدند.
آیت الله سیستانی از جهت فقه سیاسی به ولایت عام فقها در امور حسبیه معتقدند و برای فقها و مراجع صاحب صلاحیت در امور سیاسی، قائل به شأن هدایتی و نظارتی هستند. از همین رو ایشان پس از سقوط حکومت صدام به تشکیل حکومت ولایت فقیه در عراق اقدام ننمودند، اما در شکل گیری عراق پس از صدام و تثبیت اسلام به عنوان منبع اصلی قانون در قانون اساسی عراق و حفظ یکپارچگی عراق نقش اساسی داشتند.
پل برمر حاکم نظامی آمریکائیان در عراق درصدد تشکیل حکومتی متشکل از شخصیت های عراقی منتخب آمریکا بود و همچنین پیشنهاد کرده بود آمریکا قانون اساسی جدید عراق را بنویسد، اما آیت الله سیستانی با صدور فتوایی در نجف اشرف با نقشه برمر مخالفت کردند و آن را به طور بنیادی و ریشه ای غیرقابل قبول دانستند و تأکید کردند که خود ملت عراق باید ترکیب دولت خویش را انتخاب کنند و قانون اساسی جدید را نیز تدوین کنند. پل برمر انتظار داشت با موضع آیت الله سیستانی مخالفت شود، لیکن با فرا رسیدن پایان سال ۲۰۰۳ و تظاهرات دهها هزار نفری ملت عراق در حمایت از تصمیم آیت الله سیستانی صریحا مشخص شد که حتی پل برمر حاکم نظامی آمریکا و افراد انتخابی او در شورای حکومتی عراق باید تسلیم درخواست های ایشان در مورد اجرای انتخابات شوند. بدین ترتیب حاکم نطامی آمریکا مجبور به عقب نشینی شد و ملت عراق گام به گام براساس رهنمودهای ایشان خود زمام امور کشور خویش را به دست گرفتند.
نام آیت الله سیستانی به خاطر ایفای نقش مهمی که در تحولات سیاسی عراق پس از صدام داشتند در صدر اخبار رسانه‌ای جهان قرار دارد. مجله تایم ایشان را “کینگ میکر” (King Maker) عراق لقب داد. آیت الله رفسنجانی در دیدار با آیت الله سیستانی در سال ۱۳۸۷ اظهار داشت: “شما در قضایای عراق خیلی خوب عمل کردید.” امروز آیت الله سیستانی رمز وحدت عراق اند و همه قومیت ها و مذاهب اعم از کُرد، ترکمن، عرب، سنی و شیعه برای ایشان احترام و اهمیت وافری قائل اند و عملا نظر ایشان در امور اختلافی سیاسی بین گروههای حاکم در عراق فصل الخطاب است. ایشان معتقدند بدین روش هم شأن مرجعیت حفظ می شود و هم مرجعیت به وظیفه خود در جهت امر به معروف و نهی از منکر در مسائل اجتماعی و سیاسی عمل می کند و ملجاء و پناهگاه مردم باقی می ماند؛ بدون آن که آلوده به منازعات قدرت سیاسی گردد. آیت الله رفسنجانی در دیدار یا آیت الله العظمی سیستانی اظهار داشت: “شما قانونا اختیاری ندارید، اما نفوذتان زیاد است و می توانید کارهای فوق قانون انجام بدهید و مردم عراق و مسئولین هم از شما اطاعت می کنند.”
نفوذ سیاسی آیت الله سیستانی بدون در اختیار داشتن مسند حکومتی بیش از نفوذ میرداماد، شیخ بهایی و علامه مجلسی با وجود دارا بودن مسند در دولت صفویه است. ایشان در صحنه سیاسی عراق منش و تدبیر جدیدی از رهبری خردمندانه مرجعیت شیعه را ارائه کردند که می تواند یکی از مدل های راهنمای ما در رهبری “حوادث واقعه” باشد. این مدل رهبری تا سالها اسباب مباهات و افتخار شیعیان جهان خواهد بود. یک مرجع ایرانی الاصل در یک کشور عرب – کرد و مختلط از شیعه و سنی، تحت اشغال بزگ ترین قدرت استکباری جهان در طول تاریخ، موفق شد با کیش و مات کردن آمریکا شیعیان را به حکومت برساند و حافظ تمامیت ارضی کشور عراق باشد؛ بدون آن که ارتشی تحت فرمان داشته باشد. بدون شک خرد، تقوا، تواضع، سجایای اخلاقی، بی توجهی ایشان به عناوین و هیمنه و حشمت دنیوی، محبوبیت و مقبولیت مردمی و مشروعیت والای برجسته علمی و معنوی معظم له نقش مهمی در موفقیت های چشمگیر ایشان در رهبری جامعه پیچیده، لغزنده، ناپایدار و موزائیکی عراق داشته است.
آیت الله سیستانی معتقدند از موجودیت جمهوری اسلامی باید دفاع شود. ایشان باوجود انتقادات زیاد به وضع موجود در ایران، در امور کشور ایران دخالت نمی کنند و معتقدند ایران سرمهندس خود را دارد. البته آیت الله سیستانی از تندروی ها ناراحت اند و معتقدند تنها روش اعتدالی می تواند حافظ اقتدار نظام جمهوری اسلامی در داخل و خارج باشد و کارهای افراطی، شیعیان را در عراق و سایر نقاط جهان دچار مشکل می سازد. ایشان از حرمت شکنی ها گلایه دارند و زیر سؤال بردن خدمات دولت‌های گذشته را حرکت خطرناکی می دانند که موجب زیر سؤال رفتن نظام جمهوری اسلامی و انقلاب می شود.
در ایران در اوائل پیروزی انقلاب از ایشان انتقاد می شد، اما امروز بسیاری از مقامات سیاسی و حوزوی ایران با ایشان در ارتباط اند و برای ایشان احترام ویژه ای قائل اند. امروزه نفوذ معنوی ایشان در ایران گسترش یافته، به نحوی که مجله نیوزویک در یک مقاله تحلیلی در سال ۱۳۸۸ از آیت الله سید جواد شهرستانی داماد و نماینده ایشان در ایران و مدیر مؤسسه آل‌البیت به عنوان یکی از ۲۰ چهره با نفوذ در ایران نام می بَـرَد. آیت الله سیستانی مخالف دخالت حکومت ها در امور حوزوی هستند و معتقدند حوزه های علمیه باید استقلال خود را از حکومت ها حفظ کنند. ایشان مراکز تحقیقاتی، فرهنگی و کتابخانه های تخصصی متعددی در ایران تأسیس کرده اند. آیت الله سیستانی از مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی ایران و جهان کاملا آگاهند و دژ استواردفاع از منافع جهان تشیع به شمار می روند.
این مرجع آگاه در هفته اول جنگ سی وسه روزه ۲۰۰۶ اسرائیل علیه لبنان علاوه بر محکومیت کتبی تجاوزات اسرائیل به لبنان از جهانیان درخواست کرد به تجاوزات وقیحانه اسرائیل علیه لبنان خاتمه دهند و در کنار ملت لبنان قرار گیرند. پس از بمباران روستای قانا، آیت الله سیستانی به درخواست نبیه بری رئیس مجلس لبنان طی اخطاری شفاهی به جورج بوش اظهار داشتند: “مردم اسلامی منطقه، آمریکا را در این خصوص نخواهند بخشید.” “عادل عبدالمهدی” معاون اول رئیس جمهور عراق پیام شفاهی آیت‌الله سیستانی را به “جورج بوش” رئیس‌جمهور وقت آمریکا، “دیک چنی” معاون اول رئیس‌جمهور و “کاندولیزا رایس” وزیر امور خارجه آمریکا ابلاغ کرد. بوش در پاسخ به پیام آیت‌الله سیستانی طی نامه ای از تلاش خود در شورای امنیت برای یافتن یک راه حل نهایی شامل پایان جنگ خبر داد. اخطار آیت الله سیستانی به جورج بوش از عوامل مهم پایان یافتن حملات اسرائیل علیه حزب الله لبنان بود. آیت الله سیستانی در قضایای بحرین نیز از نفوذ خود برای دفاع از حقوق شیعیان استفاده کردند. حمایت ایشان از آیت الله شیخ عیسی قاسم رهبر شیعیان بحرین نقش مهمی در تثبیت موقعیت ایشان و شیعیان در مقابل دولت بحرین و حکومت سعودی داشت.
مرجعیت این فقیه جامع الشرایط و عالم جامع الاطراف بیدار و روشن بدون کمک هیچ حکومتی در عالم تشیع بلامنازع است. ایشان از یک اتاق ساده و محقر برقلب میلیونها مسلمان حکومت می کنند و نقشه های دشمنان اسلام و تشیع را بدون توسل به قوه قهریه با تدابیر خود نقش بر آب می کند. حوزه های علمیه و دانشگاه ها در زمینه تدریس مدیریت و علوم سیاسی باید پیرامون روش ها، منش ها و تدابیر ایشان تحقیق کنند. شاید بتوان به مدد روش رهبری ایشان به صلحی عادلانه بدون توسل به جنگ با گفتگو، دیپلماسی و تکیه بر نیروی میلیونی ملتها دست یافت و با رعایت منافع و ملاحظات مشروع همه بازیگران سپهر قدرت و ایستادگی در برابر زیاده خواهی ها، به نوعی همزیستی مسالمت آمیز و همگرایی منطقی با حفظ اختلافات و رقابت ها نائل آمد.
از دید خبرگان و ملت مسلمان آیت الله العظمی سیستانی یک مرجع عالیقدر متوازن، معتدل، آرام و دارای نفوذ و تأثیر بسیاردر برخورد با مشکلات عالم تشیع هستند.
والسلام
آکادمی مطالعات ایرانی لندن
منابع:
سایت آفتاب
سایت آیت الله سیستانی
روزنامه جمهوری اسلامی
سایت تابناک: جزئیات تازه از دیدار آیت الله هاشمی و آیت الله سیستانی