کتاب «مکتب عرفان اجتماعی شبخ صفی الدین اردبیلی» تالیف دکتر سید سلمان صفوی در لندن در ۳۸۰ صفحه منتشر شد.
این کتاب مشتمل است بر مقدمه و هشت فصل: «محیط فرهنگی- سیاسی عصر شیخ صفیالدین»، «سلسله سیادت، خرقه و تشیع شیخ صفی الدین اردبیلی»، «عرفان اجتماعی» «اهمیت و ویژگی های مکتب شیخ صفی الدین»، تفسیر بینامتنی، «اصول طریقت صفویه»، «مثلث عرفانیِ محیالدین، مولانا و شیخ صفیالدین» و «مثلث اندیشهایِ شیخ طوسی، علامه حلی و شیخ صفیالدین» و فرجام سخن است.
این کتاب در راستای پروژه کلان ایرانشناسی آکادمی مطالعات ایرانی لندن تألیف شده است.
بازشناسی مکتب عرفانی و طریقت شیخ صفیالدین اردبیلی و معرفی آن به نسل جوان امروزِ مواجه با عرفان های کاذب و غرب زدگی، از الویتها و ضرورتهای فرهنگی است. در عصری که انسان گرگ انسان شده، طریقت عشق و شیدایی و فتوت اجتماعی، راه برونرَفت از روزمرگی و انحطاط اجتماعی و معنوی است حتی اگر همچون سرنوشت شیخ صفیالدین، سید صدرالدین موسی، خواجه علی سیاهپوش، شیخ جنید و شیخ حیدر به آوارگی و شهادت منجر شود.
عرفان اجتماعی نهضت شیخ صفیالدین و اخلاف ایشان، فصل تمایز آن با دیگر مکاتب و طرایق عرفانی است. «طریقت علویه صفویه» با استقرار عرفان اسلامی در متن جنبش اجتماعی اصلاح و تحول اجتماعی و تکیه بر اعتماد ملت به رهبران معنوی خود، با رهبری مهمترین نقطه عطف تاریخ ایران، ظرفیت عظیم تصوف اسلامی در تمدنسازی اسلامی را به ظهور رسانید.
شیخ العارفین سید صفیالدین اردبیلی خلف صالح حمزه بن امام موسیکاظم (ع) مؤسس ایران جدید پس از اسلام، در ادامه طریق انبیاء و اوصیاء نهضتی بنیان نهاد که امروز به ما رسیده است. از این رو درک ایران جدید بر مبنای فهم میراث معنوی – سیاسی – اجتماعی شیخ و با روش علمی، حیاتی است.
شیخ صفیالدین اردبیلی، بزرگترین عارف تمدنساز جهان اسلام و ایران، فرزند سید شیخ بابا جبرئیل»[i] و ذریّه امام موسی کاظم(ع)[ii] جدِّ امجد شاه اسماعیل و سلسله صفویه، پدر معنوی استقلال ایران، عارف تمدنساز جهان اسلام و مؤسس «طریقت علویه صفویه» است. شیخ(قدَّس سرُّه) گفتمان تصوف اجتماعی را با منش و شخصیت کاریزماتیک خویش نظریهسازی و عملیاتی نمود.
در عصر ظلمت و سیطره کمیتگرایی و دینفروشی و مذهب وارونه، بازخوانی نهضت معنوی و تمدنساز شیخ صفیالدین اردبیلی ضروری است. حضرت سلطان سید شیخ صفیالدین(۶۵۰- ۷۳۵ هـ.ق.، اردبیل، ایران) مهمترین عارف مجاهد در ایران و جهان اسلام است که نقش اجتماعی ماندگاری در تاریخ ایفا کرد. شیخ صفیالدین تقریباً ۲۹ سال پس از ویرانی اردبیل توسط مغولان، پای به عرصه وجود نهاد و بعدها با عنوان شیخالعارفین سید صفیالدین اردبیلی «طریقت علویه صفویه» را بنیان نهاد.
نسب این عارف مجاهد و تمدنساز جهان اسلام، با نوزده واسطه به امام موسیکاظم(ع) امام هفتم شیعیان اثنیعشری[iii] و سلسله مشایخی ایشان به حضرت امام علی بن موسیالرضا(ع) میرسد. شیخ صفیالدین مؤسس «طریقت عرفانی صفویه» و پدر معنوی استقلال ایران پس از اسلام و جدّ امجد شاه اسماعیل و سلسله صفویه است. اجداد شیخ با هدف مجاهدت و ارشاد، از یمن به اردبیل مهاجرت کردند و مزار متبرک پدر و چند نسل از اجداد ایشان در کلخوران اردبیل است. زاویه و مقبره این عارف کمنظیر در اردبیل، یکی از مهمترین و زیباترین آثار معماری جهان اسلام و ایران است. بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی در سال ۱۳۸۹ به عنوان میراث مشترک بشریت، در یونسکو به ثبت رسید.
شیخ صفیالدین اردبیلی، عارفی کاریزماتیک و تجلیِّ جمال و جلال الهی بود. اقشار مختلف مردم تحتتأثیر کاریزمای شخصیت عرفانی و اخلاق اجتماعی شیخ(قدَّس سرُّه) بودند.
طریقت و تعالیم حضرت شیخ صفیالدین، منبعث از معارف قرآنکریم و سنت محمدی و علوی است. آئین فتوت در «طریقت صفویه» با نفوذ معنوی در قلوب آحاد ملت، این جنبش عرفانی را در راستای برقراری عدالت و احقاق حقوق ملت و تثبیت معارف اهلبیت(علیهمالسلام)، به نهضتی عرفانی- اجتماعی در نهادهای اجتماعی ایران مبدل نمود. پس از اسلام، جنبش عرفانی- اجتماعی صفویه منجر به تأسیس ایران مستقل و یکپارچه گردید.
شیخ صفیالدین مُنادی تقریب مذاهب اسلامی، عرفان اجتماعی وَ جمع بین شریعت، طریقت و حقیقت است. شیخ یک عارف و عالم شیعه اثنیعشری همطراز سید بن طاووس، ابن فهد حلی و علامه حلی، اما با تأثیر تاریخی بسیار فراتر از آنهاست. جنبش عرفانی شیخ صفیالدین در ادامه جنبش سربداران و مرعشیان است.
کتاب «مکتب عرفان اجتماعی شیخ صفیالدین اردبیلی» در استمرار کتاب «عرفان ثقلین؛ مبانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه»(۱۳۹۲) تألیف شده و مکمل کتاب «اهمیت شیخ صفیالدین اردبیلی در تاریخ فرهنگ و تمدن تشیع و ایران»(۱۳۹۹)، و سه اثر عرفانپژوه معاصر دکتر مهوشالسادات علوی؛ «اندیشههای عرفانی و سیر احوالات شیخ صفیالدین اردبیلی»، «سلطانالعارفین شیخ صفیالدیناردبیلی» و «زاهدنـامه» است.
طریقت و تعالیم شیخ صفیالدین اردبیلی همچنان زنده است و در اقصینقاط عالم نورافشانی میکند.
برای دانلود کتاب اینجا را کلیک کنید.
[i]. ابنبزاز، صفوهالصفا، ص ۲۶.
[ii]. ابدال زاهدی(متوفای ۱۱۰۰ هـ.ق.) مؤلف کتاب «سلسله النسب صفویه»، نسب شیخ صفیالدین را تا امام موسیالکاظم (ع) برشمرده: «حضرت شیخ (قدّس الله سرّه) شیخ صفیالدین ابوالفتح اسحاق ابن امینالدین جبرئیل بن قطبالدین بن صالح بن محمدالحافظ بن عوض ابن فیروزشاه زرین کلاه بن محمد بن شرفشاه بن محمد بن حسن بن سیدمحمد بن ابراهیم بن سیدجعفر ابن سیدمحمد ابن سیداسماعیل ابن سید محمد ابن سیدقاسم ابن سیدابوالقاسم حمزه ابن موسیالکاظم ابن جعفرالصادق ابن محمدالباقر ابن امام زینالعابدین ابن حسین ابن علی ابن ابیطالب (ع)».زاهدی، سلسله النسب صفویه، ص۱۰-۱۱. همچنین نگاه کنید: سیدسلمان صفوی، اهمیت تعالیم شیخ صفیالدین اردبیلی.
[iii]. ابنبزاز، صفوهالصفا، صص۲۶، ۷۰ * علوی، مهوشالسادات، اندیشههای عرفانی و سیر احوالات شیخ صفیالدین اردبیلی، ص۵. * صفوی، سیدسلمان، اهمیت شیخ صفیالدین اردبیلی، صص۱۱۷-۱۲۱.