صدرا صدوقی: گفتگو با دکتر سید سلمان صفوی حکیم نوصدرایی، سردیبر مجله ترانسندنت فیلوسوفی لندن و مولف کتاب تاملات فلسفی.
- آیا موافق هستید که «کرونا» و شیوع آن تصویر و تصور ما از جهان را دگرگون کرده است! چه تحلیلی دراین زمینه دارید؟
انسان مدرن دوره «پست دیجیتال» از منظر فلسفی و بخصوص مسیله «اگزیستانس» اینک(در رابطه با شیوع جهانی کرونا) در مواجهه «وجودی» با چندین پرسش اساسی در حوزه فلسفه سیاسی، اپیستولوژی، انتولوژی و تعامل بین انسان، نهادهای قدرت، جامعه طبیعت، و ماورای طبیعت واقع شده است.
انسان اینک با تامل در چرخه اگزیستانس بهتر متوجه میشود که او خودش هست که باید معنا بخش زندگیش باشد او خود هست که باید زندگیش را هدف مند نماید و الا در این أوضاع آشفته احتمال مواجه او با مرگ بسیار است.
موضوع اضطراب از مرگ اینک به وضوح یکی از گفتمان های اصلی بشر شده است که خودش را با سیطره بر طبیعت و مجهز شدن به تکنولوژی در امنیت می دید و فقط زندگی را می دید ولی آن سوی دیگر حلقه وجود یعنی از مرگ غافل بود.
از منظر فلسفه سیاسی امروز انسان متوجه شده است که نمی تواند انتظار زیاد ازحکومت ها داشته باشد آنها نیزتوانایی خارق العاده در حل وفصل بحرانهای سترگ ندارند. اینک زمان بازخوانی روابط انسان و قدرت سیاسی است. اگر آنها نمی توانند کار سترگی انجام دهند چرا ما باید این همه اختیارات خود را به آنها واگذار کنیم. حکومت آمریکا بعنوان سوپرپاور جهان امروز عاجز است در مواجه با کرونا حتی اگر متهم به مشارکت در تولید آن نباشد. لذا انسان مختار باید خود بسوی ساختن زندگیش حرکت کند و همه أمور را منتظر اقدامات دولتها نباشد.
خلق مصنوعی کلان شهرها و دوری انسان از طبیعت و تعرض انسان به طبیعت و پی آمدهای آن در تغییر اکولوژی و اکوسیستم جهان از موارد دیگری است که مواجه انسان را با جهان ممکن است تغییر دهد.
نحوه خوانش، مواجه و انتظار او نیز از دین تغییر پیدا میکند. متوجه میشود که در أمور طب جسمانی مرجع مردمان، متخصصان پزشکی هستند و نباید از دین، علمای دین و اماکن مقدس انتظار کنترل و یا نابودی بلایای طبیعی یا مصنوعی را داشت. بله دین آرامش بخش روح است و علما راهنمای اخلاقی و معنوی اما برای کنترل کرونا فقها هم باید از علمای جسم تقلید کنند.
- در گذشته و نزد فیلسوفان به خصوص متفکرین اسلامی، رابطه نفس و بدن همواره مورد توجه بوده است؛ حال فارغ از یک بحث تخصصی فلسفی، نظر شما درباره این سطح تاثیر پذیری روح و نفس از مرضِ تن به بهانه این بیماری چیست؟
برخلاف عده ای از ظاهرگرایان،جسم از نظر ما وجود شریفی است که در تعامل سازنده با روح است. مرضهای جسمانی چه کوچک و چه بزرگ نظیر درد عضلات، سردرد، تیرویید یا سرطان و کرونا تاثیر مستقیم در روحیه افراد میگذارند و آنها را دچار استرس و افسردگی مینمایند و از سوی دیگر تعالی و قوت روح انسان را در کنترل و مدیریت دردها و مرض های جسمانی مدد میرساند.
لذا جسم و روح در عالم ناسوت در هم تنیده اند و دارای تعامل با یکدیگر هستند. یک روح متوکل بر خدا در مواجه با اضطراب و استرس کرونا با آرامش برخورد میکند و خود را تسلیم براحتی نمیکند.
یک روح فربه با سفر انفسی(درونی) در مقابل سفر آفاقی(مسافرت بین شهرها و حضور غیر ضروری در جمعیت) از آسیب رسیدن جسمش توسط کرونا جلوگیری میکند یا آنرا حداقل کاهش می دهد. سفر درونی این بهترین راه کنترل شیوع کروناست.
در مقابل یک روح ضعیف أسباب تسلیم جسم قوی در مقابل مرضها و ناملایمات میشود. یک روح ضعیف چون زیبایی در درون خود ندارد که با سفر در آن و لذت بردن از آن بی نیاز به سفر برون گردد ، با سفرهای بیجای آفاقی أسباب مریض شدن جسم میشود.
۳-به نظر می رسد این بیماری بر نگاه معرفت شناسانه ماهم تاثیرگذاشته باشد؛ به خصوص اگر به عنوان یک انسان مدرن به خودمان بنگریم…اینکه اموراتی درعالم جریان دارند که ذهن ما از آنها غافل است و البته نمی توان آنها را نادیده گرفت؛ گویی تقدیرات محتومی به وجود می آید که بشر ناگزیر است درمقابل آن سرتعظیم فرود آورد.دراین باره چه نظری دارید؟
انسان امروز با مواجه با بحران جهانی کرونا از جهت معرفت شناسی متوجه میشود که او قادر به دیدن ابعاد همه أمور حتی دنیوی نیست چه برسد که بخواهد همه أمور جهان غیب و شهادت را بشناسد. ممکن است برخی نوابغ متوجه بحران شده باشند چنانچه بیل گیتس شده بود اما گفتمان غالب قدرت میل به شنیدن نداشت. در عین حال بشر متوجه مسشود که مدرنیته چه عوارض خطرناکی نیز برای او خلق میکند که زندگی همه مردم را در خطر انداخته و حتی اقتصاد جهانی را به بحران کشانده است. ترامپ هیچوقت فکرنمیکرد که بالاترین سقوط ارزش سهام در یکروز در دوره زمامداری او رخ دهد ولی اینچنین شد و نخوت او و تیم منحوسش شکسته شد.
اگر واکسن مقابله با کرونا طی چند ماه آینده ساخته نشود، تمدن بشری با یک فاجعه اقتصادی و انسانی پیش بینی نشده روبرو می شود. امکان بروز قحطی مواد غذایی و بهداشتی در سراسر جهان حتی در کشورهای پیشرفته وجود دارد و هزاران نفر خواهند مرد. نخست وزیر بریتانیا در اولین خطابه اش(۱۲مارس ۲۰۲۰) صادقانه و شفاف راجع به کرونا گفت مردم باید بدانند که: برخی ازعزیزانشان زودتر از موعد خواهند مرد. به گفته: رئیس ارشد پزشکی انگلیس، پروفسور کریس ویتی، در بریتانیا پیش بینی شده است که ممکن است هشتاد درصد جمعیت بریتانیا آلوده به کرونا بشوند. حدود حداقل سیصد و پنجاه هزار نفر بر اثر کرونا خواهند مرد. اما این فاجعه ممکن است أسباب بیداری بیشتر انسان نسبت به فلسفه محیط زیست و توجه سیستماتیک به فلسفه حیات به عنوان یک کل شود. و أسباب بازنگری او در أمور سیاسی، اقتصادی، مدیریتی، اخلاقی و دینی شود.
۴-برخی متفکرین به این نکته توجه پیدا کرده اند که این بیماری حتی ارزش ها و امور اخلاقی راهم دراین بازه زمانی کوتاه متحول کرده است؛ گویی دربرابر قوانین کرونا، فقیر و غنی؛ رئیس و کارمند و…هیچ معنایی ندارد؛ به عبارتی قانون کرونا، قانون همیشگی تبعیض در جهان را درنوردیده است… با نگاه عرفانی – اسلامی چگونه می توان این نکته را واکاوی کرد؟
با رویکرد عرفانی امروز همه ما در وهله اول مواجه با قوه و فعل خصلت فتوت و جوانمردی هستیم. بسیاری ادعای شریعت مداری دارند. در این بحران که میلیونها انسان منبع درامدشان را از دست میدهند، وقت بروز و فعلیت یافت خصلت جوانمردی است که همه براساس تواناییشان به مدد آسیب دیدگان مالی برسند. امروز زمانی است که انسانیت انسان فرصت شکوفه دادن با کمک اقتصادی به افراد آسیب یافته از جهت اقتصادی، پیدا کرده است. امروز دین داران واقعی باید به کمک همه اقشار آسیب پذیر فارغ از مذهب، اخلاق، نژاد و ملیتشان بشتابند.
امروز روح تعاون اجتماعی میتواند بیدار شود و مردم به داد هم دیگر برسند و همه أمور را از دولت انتظار نداشته باشند باانجام کارهای ایجابی و سلبی. با کمک به تجهیز بیمارستانها با اهدای ماسک و لوازم بهداشتی به کارگران شهرداری و اقشار کم درآمد با کمک اقتصادی به بیکار شدگان با نرفتن به مسافرت و در خانه نشستن، با عدم باز نشر اخبار دروغ در فضای مجازی.
از سوی دیگر کرونا نشان داد اغنیا و صاحب منصبان نیز در معرض آسیب رسیدن از یک میکروب کوچک هستند. پس اینهمه تکبر،تبختر، غرور و تفرعن ندارد جند روز منصب داری یا «حمالی کنوز». البته مرگ بر صاحبان تکاثر ثروت دردناکتر است.{ وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّهَ وَلَا یُنْفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ. ﴿توبه، ۳۴﴾}( و کسانى که زر و سیم را گنجینه مى کنند و آن را در راه خدا هزینه نمى کنند ایشان را از عذابى دردناک خبر ده).
۵-اجازه دهید درپایان یک سئوال به ظاهر کلیشه ای اما مهم را مطرح کنم؛ متاسفانه جان تعداد زیادی از انسان ها به دلیل ابتلا به این بیماری مهلک از دست رفت؛ هنوز هم با تاسف فراوان هزاران نفر به آن مبتلا هستند؛ اما فکر نمی کنید این بلا، باعث شد تا انسان «مدرن» به خاک افتد و دوباره برخیزد وخود و منشا و قدرت مطلق هستی رابهتر بشناسد؟
این اولین مواجه بشر در قرن بیست ویکم با یک ویروس مرگ آفرین «پاندمی» است. لذا توالی تاثیرات آن در فهم «متافیزیکی» بشر هنوز زود است. اما به هر حال مواجه انسان با مرگ موجب «مرگ آگاهی» می گردد. و مرگ آگاهی یکی از راه های بازخوانی زندگی و جستجو برای یافتن پاسخ به سه پرسش اساسی تاریخی دغدغه فکری بشر است:۱- از کجا آمده ایم؟ ۲- برای چه آمده ایم؟ ۳- به کجا می رویم؟
بی شک علم تجربی فاقد صلاحیت پاسخگویی به این پرسشهای فلسفه زندگی است. لذا جا کم کم، کمی باز میشود برای ظهور و بروز طنازی، عرفان و حکمت برای اهلش، برای سرخوردگان از سیطره کمیت گرایی بر جهان.
کلیدواژگان: کرونا، فلسفه، وجود، زندگی.
مصاحبه کننده: صدرا صدوقی، خبرگزاری ایرنا