هستی السادات صفوی
University of Exeter, UK
مقدمه
زاویه حضرت شیخ صفی الدین اردبیلی در اوایل قرن هشتم در اردبیل تأسیس شد و بنای اصلی مقبره شیخ صفیالدین که گنبد الله الله است، در زمان شیخ صدرالدین موسی بنا شد و شاه طهماسب و شاه عباس با افزودن بناهایی، اصلاحاتی در آن نمودند. بدینترتیب زاویه و بقعه شیخ صفیالدین طی پنج قرن تکمیل شد و به یک مجتمع عرفانی – هنری – سیاسی مبدل گردید. این مجموعه عرفانی – هنری مهمترین اثر معماری ایران پس از اسلام است که به عنوان میراث جهانی در یونسکو ثبت شده است.
این حرم شریف؛ مزار شیخ صدرالدین، شیخ ابراهیم (فرزند خواجه علی سیاه پوش فرزند صدرالدین)، مزار مادر شاه اسماعیل، بقعه شاه اسماعیل صفوی رهبر و بـانی استقلال ایران پس از نهصد سال اشغال کشور توسط اعراب و مغولان، مزار برخی مریدان شیخ صفیالدین و مزار شماری از شهدای جنگ مقدس چالدران است.
بقعه مبارک شیخ صفیالدین اردبیلی حاوی دهها اثر بدیع در رشته‌های مختلف هنری از قبیل: عالی‌ترین نوع کاشیکاری معرق و مقرنس، گچ‌بری کتیبههای زیبا و نفیس، آثار خوشنویسی خوشنویسان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و …) منبتکاری، نقرهکاری، تذهیب، نقاشی و تنگبری است. مجموعه معنوی – هنری شیخ صفیالدین از ساختار معماری با شکوهی برخوردار است که تجمیع فضایل هنری مذکور آن را در مجموعه معماریهای جهان، شاخص و ممتاز نموده است. این مکان علاوه بر جاذبه معنوی بسیار قوی، در حال حاضر از اماکن معنوی ایران و زیارتگاه سالکان جهان از کشورهای مختلف است.
یکی از بخشهای مهم تحقیق پیرامون بقعه حضرت شیخ صفیالدین اردبیلی؛ تاریخ تکمیل و تعمیرات این مجتمع مقدس است. اینجانب از سال ۱۳۹۰ شمسی در دانشگاه لندن و اینک در دانشگاه اگزیتر به تحقیق پیرامون «فلسفه معماری بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی» پرداختهام و در سه سفر تحقیقاتی به اردبیل برای عکاسی و تحقیقات میدانی، غالباً با مشکل دستیابی به منابع مستند در باره عملیات صورت گرفته در این بقعه مواجه شدهام. متأسفانه مرمتهایی که در دوره جمهوری اسلامی صوت گرفته، مشخص نیست به طور منظم و منقح چگونه ثبت و ضبط شده و سازمان میراث فرهنگی در تهران و اردبیل نیز در این مورد پاسخگو نیستند.
پیشنهاد میشود سازمان میراث فرهنگی اسناد با ارائه عکسها و گزارش عملیات انجام شده اعم از کاوشهای باستانشناسی و تعمیرات بقعه شیخ صفیالدین و بقعه شیخ کلخوران (به صورت دیجیتالی) در سایت سازمان میراث فرهنگی، امکان دسترسی و بهرهبرداری علمی دانشجویان و محققین ایرانشناسی از اقصی نقاط جهان را فراهم کند.
طی این سفرهای تحقیقی آقای بیوک جامعی، جناب دکتر حاجیزاده و آقای نادر فلاحی مدیران اسبق و فعلی سازمان میراث فرهنگی اردبیل اطلاعات مفیدی در اختیار گذاشتند. برخی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی اردبیل نظیر خانم فریبا متولی، دکتر یوسفی، دکتر عینی و آقای توحید قوام و در تهران جناب دکتر خوشنویس و خانم مریم پیرهادی همکاری علمی مؤثری در این تحقیق نمودند. دکتر هدایتی محقق اردبیلی نیز سخاوتمندانه برخی مستندات علمی خود را در اختیار گذاردند که از همگی صمیمانه تشکر میکنم.
در این راستا گزارش مرمت بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی (فروردین ۱۳۹۷ الی تابستان ۱۳۹۹) توسط آقای فلاحی مدیریت اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل برای دکتر سید سلمان صفوی خلف صالح حضرت شیخ صفی الدین ارسال گردید. خلاصه عملیات ترمیمی این دوره براساس گزارش مذکور به اطلاع محققین و دانشجویان ایران شناسی، معماری، هنر و باستانشناسی میرسد.
برای خواندن مقاله اینجا را کلیک کنید.