دکتر سیدسلمان صفوی
روز گذشته با ابلاغ سیاست‌های کلی علم و فناوری از سوی رهبر معظم انقلاب، حرکتی نو و دوران ساز و نویدبخش ایرانی آباد و قوی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران رقم خورد. این ابلاغیه علمی که در شش محور کلی تنظیم شده در صورت اجرایی شدن، خلأ بزرگی را در حوزه استقلال و اقتدار ایران پر می‌کند و به بروز انقلابی در انقلاب منجر خواهد شد. در این نوشتار به طور خلاصه به تبیین زمینه‌ها و اهمیت این ابلاغیه می‌پردازیم: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی یکی از شعارهای اصلی، «استقلال» بوده و هست اما متاسفانه در طول سال‌های گذشته تنها استقلال سیاسی داشته‌ایم و در حوزه علم و فناوری و اقتصاد کاملا به جهان غرب وابسته بوده‌ایم.
به این معنا که غربی‌ها علم و فناوری تولید می‌کنند و ما از آنها اجازه مصرف می‌گیریم. از سوی دیگر اقتصاد و درآمد اصلی ایران عمدتا وابسته به فروش نفت و مشتقات نفتی است در حالی که منبع اصلی درآمد و اقتصاد کشورهایی نظیر ژاپن و آلمان، تولیدات شرکت‌های دانش بنیان است، نـه فروش منابع طبیعی مثل نفت و گاز و معادن. اشکال عمده انقلابیون به سیاست‌های اقتصادی شاه این بود که او بانی اقتصاد کمپرادور و مونتاژ بود اما پس از پیروزی انقلاب نیز سیاست انتقال تکنولوژی و اخذ لیسانس‌های فنی از غرب در دستور کار قرار گرفت و مجددا غرب تولیدکننده تکنولوژی و ایران مصرف‌کننده فناوری غرب شد. ستون فقرات ابلاغیه علمی مقام معظم رهبری، محور «تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه‌پردازی» است. خلأ بزرگ فاصله علمی و تکنولوژیکی ایران با جهان توسعه یافته، از طریق سیاست‌های جدید ابلاغی قابل کاهش است.
بهینه‌سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی – تحقیقاتی کشور برای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز و شکوفایی علمی و ایجاد تحول در ارتباط بین نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری با سایر بخش‌ها می‌تواند شکاف بین دانشگاه و سیاست‌های کلان اقتصادی کشور را پر کند. امروز بین برطرف کردن نیازهای اساسی صنعتی و علمی کشور با نهادهای علمی – سیاسی هماهنگی وجود ندارد و تقریبا شبیه جزایر جدا از هم عمل می‌کنند. با این ابلاغیه، بین سازمان‌های علمی و نیازهای کشور ارتباط ارگانیک برقرار می‌شود. برای مثال در پروژه «نقشه مغز» در امریکا، سازمان‌های بزرگی نظیر سازمان بهداشت ملی، سازمان تحقیقات پیشرفته دفاعی و بنیاد علوم ملی امریکا با همدیگر همکاری دارند و شرکت‌های خصوصی هم در کنار آنها حضور دارند. افزایش بودجه تحقیق و پژوهش به میزان حداقل چهار درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ با تاکید بر مصرف بهینه منابع و ارتقای بهره‌وری می‌تواند ایران را وارد باشگاه کشورهای توسعه یافته کند. بودجه تحقیق در کشورهای توسعه یافته بیش از سه درصد و در کشورهای در حال توسعه بین ۵/۰ تا دو درصد تولید ناخالص ملی است. در حالی که در شرایط کنونی بودجه تحقیق در ایران حدود ۵/۰ درصد تولید ناخالص ملی است. بودجه بخش تحقیقات نظامی پنتاگون در سال ۲۰۱۴ مبلغ ۶۳ میلیارد دلار است. در سال ۲۰۱۳ کل بودجه تحقیق و توسعه امریکا ۴۲۴ میلیارد دلار بود. در جهان اسلام، امروز ایران از حیث اقتصادی بعد از اندونزی، ترکیه و عربستان قرار دارد اما چنانچه این ابلاغیه به خصوص محورهای یک، دو و پنج عملیاتی شود، می‌توان به آینده ایرانی قوی، عزیز، مرفه و مستقل بیشتر امیدوار بود.
رییس آکادمی مطالعات ایرانی لندن
منبع: اعتماد