آکادمی مطالعات ایرانی لندن(LAIS)
اشاره: “شب سید جعفر شهیدی” از شب های مجله بخارا بود که با همکاری موسسه لغت نامه دهخدا، بنیاد فرهنگی اجتماعی ملت، دایره المعارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و گنجینه پژوهشی ایرج افشار عصر دوشنبه ۲۳ دی ماه ۱۳۹۲ در محل کانون زبان فارسی برگزار شد.
کلید واژگان: شهیدی، اسلام، ادبیات، نهج البلاغه، فرهنگ، محقق داماد، رسول جعفریان، قرآن، بخارا.
***
این مراسم که به همت علی دهباشی برگزار گردید با سخنان وی که به ذکر زندگی نامه و خدمات علمی دهباشی اشاره داشت آغاز شد و در ابتدای سخن گفت : “هفتمین سالگرد درگذشت استاد زنده یاد دکتر سید جعفر شهیدی هستیم. در چنین روزی یعنی بیست و سوم دی ماه ۱۳۸۶ جامعه فرهنگی ما استادی را از دست داد که هنوز جانشینی برایش پیدا نشده است”.
وی در ادامه گفت : “شهیدی از همکاران اصلی علی اکبر دهخدا در دانشگاه تهران بود و در سال ۱۳۴۰ دکترای خود را در رشته ادبیات فارسی و تاریخ دریافت کرد. وی در سال ۱۲۹۷ هجری خورشیدی در یکی از محلات قدیمی شهر بروجرد به دنیا آمد. دوران تحصیل ابتدایی و اندکی از متوسطه را در این شهر و سپس ادامه آن را در تهران به انجام رساند. شهیدی در سال ۱۳۲۰ برای تحصیل علوم دینی راهی نجف شد و تحصیلات حوزوی اش را در شهر نجف تا حد رسیدن به درجه اجتهاد که درجه بسیار بالایی در حوزه علمیه محسوب می شود، بالا برد. در علوم حوزوی از فقه و اصول نزد استادان مسلم زمان خود حضرت آیتالله خویی و آیتالله بروجردی در نجف و قم تحصیل و از آنان اجازه اجتهاد گرفت”.
سخنران بعدی این مراسم دکتر سید مصطفی محقق داماد، ریاست تولیت موقوفات دکتر محمود افشار، بود. وی در آغاز سخنانش با اشاره به این نکته که دکتر شهیدی علوم جدید را از نظر علمی خوب درک کرده بود گفت : “ایشان در مهمترین حوزه علمی شیعه یعنی نجف اشرف درس خوانده بود. در آنجا از اساتید بسیار بزرگی بهره مند شده بود. درس فقه را از محضر آیتالله العظمی حاج سید ابوالقاسم خویی آموخته بود. آقای شهیدی یک فقیه به تمام معنا بود. اما ظاهرا از همان روزهای نخستین، بنای تفکر روشنفکری در ایشان بوده است.”
دکتر محقق داماد در ادامه اظهار داشت: “در آن زمان، کسی که فارغ التحصیل حوزه نجف می شد یک فقیه به تمام معنا بود، هر علوم دیگری را می آموخت در جنب این قضیه بود. اما چه چیزی باعث شد که ایشان به این رشته تاریخ و مسائل دیگر اسلامی سر سپرد. برای دنیای امروز، مسائل جدیدی برای اسلام، شبهات و اشکالات راجع به تشیع مطرح است و ما باید این تخصص ها را هم اضافه کنیم ، برای این کارها استاد هایی تربیت کنیم، نویسنده هایی تربیت کنیم و شهیدی یکی از همین کسانی بود که برای رفع این مشکلات تربیت شد”.
رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم با تاکید بر این نکته که ترجمه بسیار زیبایی از نهج البلاغه مرحوم شهیدی ارائه دادند که ماندگار است گفت: ” بعضی کارهای شهیدی بسیار با خلوص است. وقتی ایشان کتاب “جنایات تاریخ” را منتشر کرد ما جوان بودیم، اصلا مشخص نبود مال کیست، بدون امضاء. چه کسی اکنون حاضر است کتابی تحقیقی بنویسد و پایش را هم امضاء نکند. اما آقای شهیدی این کار را نکرد . فقط از مکتب تشیع دفاع کرد”.
دکتر شهیدی آثار متعددی در زمینه های ادب پژوهی و اسلام پژوهی از خود به جای گذاشت که می توان به شرح مثنوی شریف، زندگی حضرت فاطمه(س)، تاریخ تحلیلی اسلام، زندگی امام حسین(ع) و اثر سترگ ترجمه «نهجالبلاغه» اشاره کرد.
در ادامه این مراسم پیام دکتر احمد مهدوی دامغانی که هم اکنون مقیم فیلادلفیا آمریکا است توسط دکتر محمد علی سجادی قرائت شد.
در بخشی از این پیام آمده است: مرحوم دکتر شهیدی مردی متواضع و خَدوم و بسیار خیر خواه و سعادتمند بود. آزاده ای بود که مال در کف او قرار نداشت از رقت احساس و سعۀ صدر و لطافت طبع و ظرافت ذوق با دنیا داری و مال اندوزی به کلی برکنار بود، خانه وسیع و کتابخانه نفیس خود را وقف عام فرمود، همه آثار سودمند علمی و ادبی او در حال حاضر از مراجع موثّق تحقیقات ادبی است”.
و پس از آن نوبت به علی افخمی، ریاست کنونی مؤسسه لغت نامه دهخدا رسید که درباره دکتر شهیدی چنین روایت کرد: “استاد شهیدی که به مدت حدود بیست سال افتخار همکاری و هم نشینی با ایشان در شورای دانشگاه تهران داشته ام شخصیتی اگر نگویم بی نظیر قطعا کم نظیر تاریخ معاصر ایران است. علامه شهیدی را بیشتر دانشگاهیان و دانشجویان بعنوان استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران می شناسند ولی کمتر کسی به روحیه اصلاح طلبی و انقلابی به معنی واقعی استاد شهیدی توجه می کند”.
وی در ادامه اظهار داشت: “شاید اولین اثر قلمی استاد شهیدی کتاب ذیقیمت “جنایات تاریخ” باشد که در شهریور ۱۳۲۷ یعنی شصت و پنج سال قبل و یا بهتر بگوئیم سی سال قبل از وقوع انقلاب اسلامی در ایران به رشته تحریر درآمده و در آن زمان پس از چهار ماه به چاپ دوم می رسد . استاد دارای روحیه اصلاح طلبی و انقلابی بوده و احتمالا با آنچه که امروزه از این دو واژه برداشت می کنیم فرق دارد اصلاح طلب است چون در صدد زدودن علل و عواملی که اساس وحدت شیعه و سنی را هدف قرار داده بود می باشد”.
دکتر شهیدی همکاری مهم و مؤثری با علامه علی اکبر دهخدا تا آخرین روز های حیات ایشان ادامه داد و کار سترگ لغت نامه را با همکاری دکتر محمد معین و دکتر سید محمد دبیر سیاقی پی گرفت.
رسول جعفریان دیگر سخنران این مراسم بود که تحت عنوان تاریخیات استاد سید جعفر شهیدی به سخنرانی پرداخت و در آغاز سخن گفت: “شهیدی در دو حوزه ادبیات و تاریخ فعالیت نگارشی جدی داشت. بخش اول، بیشتر در دانشگاه و بخش دوم عمدتا میان مردم انتشار یافت”.
وی در ادامه با اشاره به این نکته که مرحوم شهیدی محصول جریان های فکری چندی است که طی چند دهه نخست حیات وی در ایران وجود داشت و ایشان در آن بستر رشد کرد گفت : “جریانهای یاد شده، برخی سنتی و برخی مدرن بودند و هر کدام به سهم خود در شکل گیری شخصیت فکری ایشان مؤثر واقع شدند. در بخش مدرن، دو گرایش انقلابی پدید آمده در دهه بیست و سی و تحصیلات دانشگاهی، در دو دوره مختلف، در ذهن ایشان تأثیر گذاشته است”.
رسول جعفریان در ادامه گفت : “مقصود از جریان سنتی نیز، همان جریان مذهبی است که به نام تشیع، ایشان تعلق خاطر جدی به آن داشته و به همین دلیل به عالم طلبگی و روحانی شد و برای مدتی در این کسوت ماند. بعد ها نیز علائق مذهبی و دینی اش به همان سبک و سیاق در کنار جنبه های دیگر ایشان پا بر جا ماند. بدین ترتیب سه زاویه تفکر سنتی، تفکر انقلابی ـ مذهبی نو شده، و جایگاه علمی ـ دانشگاهی، اساس فکر و تولید علمی ایشان را ساخته و شهیدی استاد را پدید آورده است.”
پس از آن محمد علی مهدوی راد از ترجمه نهج البلاغه توسط دکتر شهیدی سخن گفت. وی با اشاره به این نکته که روشن است که نهجالبلاغه اوج بلاغت و ستیغ فصاحت است گفت: از روزگارانی که فیض الاسلام نهج البلاغه را ترجمه کردند و آن را به متن و بطن جامعه آوردند و زنده یاد جواد فاضل با نشر گزیده ای از نهج البلاغه، حضور این مجموعه سترگ را در صحنه های علمی، ادبی و دانشگاهی رقم زندند، نهج البلاغه فراوان ترجمه شده است. اما ترجمه استاد شهیدی اهمیت و ویژگی منحصری دارد”.
در خاتمه نوبت به مهندس محسن شهیدی رسید و وی دربارۀ پدرش چنین گفت: “مراسم ششمین سالگرد درگذشت علامه شهیدی را در شرایطی برگزار می کنیم که نوبت چاپ بعضی از آثار آن فقید سعید از سی، بعضی از چهل و بعضی دیگر از پنجاه گذشته است”.
فرزند استاد شهیدی با اشاره به این نکته که بزرگداشت و تجلیل شخصیت های علمی و ادبی تنها یک تکلیف و مسئولیت فرهنگی برای افراد و نهاد های ذیربط نیست گفت : “از منظر سیاسی و به تعبیر امروز “مهندسی اجتماعی” هم این دست رویدادها جایگاه مهم و تعیین کننده ای در تقویم حیات سیاسی کشور دارند. این مهم به خصوص در روزگاری که گروهی اظهار و اشاعه “نیمه پنهان” افراد را به عنوان واجب شرعی مجدانه دنبال می کنند، اهمیتی دو چندان می یابد”.
از دیگر بخشهای شب سید جعفر شهیدی پخش بخش هایی از فیلم مستند منوچهر مشیری درباره استاد شهیدی بود و در پایان برنامه از سوی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار مجموعه کتاب هایی به محسن شهیدی اهداء شد.
دکتر شهیدی در سال ۱۳۷۴ منزل مسکونی اش را به شهرداری نارمک واگذار کرد و این خانه در همان سال به کتابخانه عمومی دکتر شهیدی تبدیل شد. ایشان سرانجام بیست و سوم دی ماه درگذشت و پیکرش صبح بیست و شش دی ۱۳۸۶ از برابر بنیاد لغتنامه دهخدا به سمت دانشگاه تهران تشیع شد.