دکتر منوچهر صانعی دره بیدی
استاد فلسفه دانشگاه شهید بهشتی
فرهنگ یکی از ارکان مهم هر کشوری است. به خصوص اینکه کشور ایران دارای فرهنگ غنی و تمدن هزار ساله است. اما باید به این نکته توجه نمود که در یک واحد فرهنگی مثلا در کشوری مانند انگلیس یا امپراطوری روم و یا در ایران معمولا نمی توان مبانی سیاسی درست باشد اما اقتصاد خراب باشد یا اقتصاد درست باشد اما آموزش و پرورش خراب شود یا برعکس آموزش و پرورش درست باشد اما نظام اخلاقی خراب باشد. اصلا چنین چیزی وجود نخواهد داشت، نمی توانید در تاریخ مصداق پیدا کنید.
به قول دکارت، خوش به حال ملتهایی که حکومتهای آزاد و آزاداندیش و خردمند نصیبشان می شود. وقتی حکومتها براساس آزادی و خردمندی پا گرفتند، آن وقت شرایط آزادی را فراهم می کنند. حکومتهای دیکتاتوری اجازه نمی دهند که استعداد مردم رشد کند. حکومتها یا استعدادها را سرکوب می کنند و نمی گذارند مردم رشد کنند یا آزاد می گذارند و معمولا در این زمان فضائل از رذایل اخلاقی جلو می افتد. اینکه در جامعه انسانی فضائل و رذایل اخلاقی وجود داشته باشد، همه اینها بستگی دارد به اینکه چقدر آزادی در میان مردم وجود دارد.
معمولا ملتهای آزاد کمتر گرفتار رذایل اخلاقی می شوند. با توجه به این نکته پرسش این است که فضای فرهنگی و اجتماعی ما چگونه باید باشد، به این امر بستگی دارد که زمینه برای ورود چه افرادی در حکومت فراهم باشد، یعنی حکومتهایی متناسب با شرایطی که بنا کردند یا به وجود آوردند راه را برای افراد چاپلوس، ریاکار و فریبکار، ناشایسته و بی کفایت باز می کنند اینها معمولا حکومتهای دیکتاتوری هستند که از مردم اطاعت می خواهند.
صفت بارز مسئولان رده پائین در حکومتهای دیکتاتور فرمانبرداری است و آن وقت در چنین شرایطی راه باز می شود برای ورود افرادی که شایستگی های لازم را ندارند. در حکومتهای فاسد مردم پنهان کاری می کنند. حکومت صالح، حکومتی است که به فکر منافع مردم باشد و حکومت فاسد حکومتی است که فکر منافع طبقه حاکم باشد در هر حال تفکیک منافع دو طبقه مردم و حکومت هر چقدر حکومت فاسدتر باشد پررنگ تر است، هر چه صالح تر باشد کمرنگ تر است و البته باید متوجه باشیم که به صفر نمی رسد و جامعه انسانی هیچ وقت به جامعه فرشتگان نمی رسد.
متخصصان می دانند که اولین چیزی که باید مراعات کنند اصل آزادی در تعلیمات عمومی و همگانی است، یعنی اجازه دهند که استعداد کودک هر گونه که طبیعت او اقتضا می کند رشد کند. آنچه که در تاریخ پیروز شده اصل آزادی بوده است. حکومتهایی که اصل آزادی را حمایت کردند و پروراندند توانستند باقی بمانند و این اصل را می توان در فرهنگ جست.
کلید واژگان: فرهنگ، آزادی، حکومت، اخلاق، صانعی.