ایران فرهنگی

 آکادمی مطالعات ایرانی لندن(LAIS)

ایرانیان یک فصل مشترک در میان ایشان وجود دارد و آن همان فرهنگ ایرانی است. شاید تعریف جامع و مانع این مفهوم کار ساده ای نباشد،‌ اما همه ایرانیان به طور ضمنی و تلویحی می دانند که وقتی از ایران صحبت می کنند، به چه چیزی با چه مختصاتی اشاره دارند. مجموعه این مختصات اشاره به فرهنگ ایرانی دارد. خاستگاه این فرهنگ جغرافیا و تاریخی است که داریوش فرهود از آن با عنوان «ایران فرهنگی» در کتابی به همین اسم،‌ یاد کرده است. احتمالا بسیاری از ایرانیان پروفسور فرهود،‌ پدر علم ژنتیک در ایران را به عنوان متخصص این حوزه بشناسند. البته ایشان غیر از آن که بنیانگذار اولین گروه ژنتیک انسانی دانشگاه هستند،‌دکتری انسان شناسی و ژنتیک را در سال ۱۳۵۱ خورشیدی از آلمان اخذ کرده اند و اهل فرهنگ می دانند که علایق وسیعی به مباحث اخلاق پزشکی دارند.

دکتر فرهود در کتاب ایران فرهنگی که به تازگی توسط انتشارات صبا منتشر شده است، پا را از مرزهای جغرافیایی ایران سیاسی که امروز در نقشه شاهد آن هستیم،‌ فراتر می گذارد و ایران فرهنگی در پهنه تاریخ را معرفی می کند. کتاب از یک مقدمه و شش فصل تشکیل شده است. نویسنده در مقدمه کتاب به همگرایی در قلمر ایران فرهنگی اشاره می کند و سپس به بررسی سه عامل ممکن برای همبستگی منطقه ای در ایران نخست بر پایه مذهب شیعه،‌ دوم بر پایه زبان فارسی و سوم همبستگی منطقه ای بر اساس فرهنگ و تمدن مشترک می پردازد. نویسنده معتقد است که حوزه فرهنگی ایران،‌ شامل منطقه وسیعی است که از درون چین آغاز شده،‌کشمیر و فلات پامیر را در بر می گیرد و به آسیای مرکزی کنونی می رسد و کشورهای این حوزه به انضمام افغانستان و پاکستان را در خود جای میدهد؛‌ از اقیانوس هند،‌ دریای عمان،‌ خلیج فارس و نواحی ساحلی آن در هر دو سو،‌ خود را به قفقاز تا دریای سیاه و مدیترانه می رساند.

بخش نخست کتاب به نخستین ساکنان فلات بزرگ ایرانی اشاره دارد. نویسنده در این فصل به معرفی سومری ها،‌ایلامی ها،‌ سامی ها،‌ اکدی ها،‌ فنیقی ها،‌ سرزمین بابل،‌ حمورابی،‌ آشوری ها،‌ کاسی ها،‌ آرامی ها و کلدانی ها می پردازد. بخش دوم با عنوان فرمانروایان بزرگ ایران مروری است بر تاریخ ایران از چشم انداز نظام های سیاسی که بر آن حاکم بوده است. نویسنده در این بخش در پنج فصل تاریخ ایران را معرفی می کند. فصل نخست به ایران پیش از اسلام اختصاص دارد که از مادها و پارس ها یا هخامنشیان شروع می شود و به پارت ها و ساسانیان ختم می شود. فصل دوم قرن های نخستین ورود اسلام به ایران و معرفی خلفاست. فصل سوم نخستین جنبش های آزادیخواهانه ایرانیان یعنی طاهریان،‌ صفاریان،‌ علویان طبرستان،‌ ساجیان آذربایجان،‌ سامانیان،‌ دیلمیان و آل زیار،‌ دیلمیان و آل بویه،‌ غزنویان،‌ خوارزمشاهیان،‌ سلجوقیان،‌ ملوک شبانکاره،‌ اسماعیلیان،‌ غوریان و اتابکان را معرفی می کند. فصل چهارم به حمله مغول اختصاص دارد و سلسلسه های ایلخانیان و قراختاییان و کرتیان و مظفریان و اینجویان و سربداران،‌ طغاتیموریان،‌ایلکانیان،‌ جلایریان و … در این فصل معرفی می شوند. ضمن آن که ذیل عنوان ترکمانان دو خاندان مهم قراقویونلو و آق قویونلو معرفی می شوند. فصل پنجم نیز به ایرانی دوباره یکپارچه که با صفویه آغاز می شود و با گذر از افغان ها و افشاریه و زندیه به قاجاریه و پهلوی می رسد، پرداخته می شود.

بخش سوم کتاب خلاصه ای از گاهشماری دودمان ها و پادشاهان ایرن زمین است و بخش چهارم کتاب پایتخت های ایران از شش هزار سال پیش تا به امروز معرفی می شود: آشور،‌ آمل،‌ استخر،‌ اصفهان،‌ انشان(مسجد سلیمان و ایذه)،‌ اور،‌ اهواز،‌ ایگ،‌ بخارا،‌ بغداد،‌ بیشاپور،‌ پاسارگاد،‌ تبریز،‌ تخت جمشید،‌ تهران،‌ تیسفون،‌ خرم آباد،‌ داراب و دارابگرد،‌ دامغان،‌ دره شهر،‌ ری،‌ زرنگ،‌ سقز،‌ سلطانیه،‌ سمرقند،‌ شوش،‌ شیراز،‌ غزنین یا غزنه،‌ غور‌، قزوین،‌ کالح‌، کرمان،‌ کرمانشاه،‌ گرگان یا جرجان،‌ گندی شاپور‌، مراغه،‌ مرو،‌ مشهد،‌ میبد،‌ نسا،‌ نیپور،‌ نیشابور،‌ نینوا،‌ هگمتانه یا همدان،‌ هرات و یزد عنوان این پایتخت ها هستند. در بخش پنجم کتاب ساکنان کنونی ایران معرفی می شوند. نویسنده نخست به اقوام ساکن یا یکجانشین می پردازد. آریایی ها مهم ترین این اقوام هستند که خاستگاه شان در این کتاب مورد بحث قرار می گیرد. همچنین در این فصل به زبان های ایرانی و ریشه آن ها پرداخته می شود. اقوامی چون ترک ها،‌ گیلک ها،‌ مازندرانی ها یا مازی ها،‌ بختیاری ها،‌ غرب های بختیاری،‌ لرها،‌ ایلامی ها،‌ اقوام اولیه ایلام باستان،‌ ترکمن ها،‌ بلوچ ها،‌ لک ها اعم از چهاردولی ها و گدارها به عنوان اقوام یکجانشین معرفی می شوند. همچنین اقوامی چون قشقایی های و بهمئی ها به عنوان اقوام کوچ کننده یا چادرنشین معرفی می شوند. نویسنده در فصل سوم این بخش زرتشتیان،‌ یهودیان یا کلیمی ها،‌ ارمنی ها و آشوری ها را به عنوان اقلیت های دینی ساکن ایران معرفی می کند.

بخش ششم کتاب به پیشینه و تاریخ پرچم ایران می پردازد و تاریخ آن را از زمان پیدایش درفش کاویان تا عصر حاضر مورد بحث قرار می دهد. بخش هفتم کتاب معرفی ایران شناسان اعم از ایرانی و خارجی است. در بخش ایران شناسان خارجی چهره های سرشناسی چون باتولومه،‌ ژوکوفسکی،‌ زاخاو،  رسام،‌ راولینسن،‌ ادوارد براون، رینولد نیکولسون،‌ کریستن سن،  مینورسکی،  هرتسفلد،  ماسینیون،‌ کوربن،‌ ریپکا،‌ هانری ماسه،‌ گیرشمن،‌ مناش،‌ آربری،‌ هنینگ،‌ فرای،‌ اتینگهاوزن و بنونیست معرفی می شوند. در بخش ایران شناسان ایرانی نیز محققان و پژوهشگرانی چون سید حسن تقی زاده،‌ ابراهیم پور داود،‌ محمد تقی بهار،‌ ذبیح بهروز،‌ صادق هدایت،‌ محمد مقدم،‌ پرویز ناتل خانلری،‌ احسان یارشاطر،‌ صادق کیا،‌ عنایت الله رضا،‌ ایرج افشار،‌ مهرداد بهار،‌ بدرالزمان قریب‌، احمد تفضلی،‌ ژاله آموزگار،‌ تورج دریایی،‌ بهمن سرکاراتی،‌ محمد جواد مشکور و محمد رحیم شایگان معرفی می شوند.

کتاب مجموعه ای متنوع از اطلاعات درباره ایران را در اختیار مخاطبان قرار می دهد و خواننده می تواند اطلاعات فراوانی در آن بیابد.