غدیر خم به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای جهان اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این واقعه در طول تاریخ از سوی مورخان و مفسران به گونه های مختلف تعبیر و تاویل شده است. در این واقعه بسیاری بر این باورند که پیامبر(ص) جانشین خود را اعلام نمودند. اما در این اعلام تعبیرهای مختلفی وارد شده و عده ای تفسیر به رای داشته اند. یکی از تفسیرهایی که از واقعه غدیر می بایست صورت گیرد شناسایی این واقعه متناسب با دنیای امروز است. در این گفت و گو سعی شده به صورتی مختصر پیام غدیر برای جهان امروز واکاوی شود. حجت السلام دکتر احمدی معتقدند که این واقعه گذشته از سیر تاریخی آن دارای بطن حقیقی است و آن صحبت از حقیقت غدیر خم است. حقیقتی که باید آن را در پیام حضرت رسول اکرم(ص) ملاحظه کرد.
کلید واژگان: غدیر خم، امام علی، اسلام، رسول اکرم، پیامبر، حقیقت.
***
واقعه غدیر خم به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اسلام تلقی می شود. از آنجایی که در این روز شخص نبی اکرم(ص) جانشین و ادامه دهنده راه خود را اعلام نمود از مهمترین روزهایی است که در تاریخ اسلام از آن یاد می شود. پرسش نخست من از شما این است حقیقت واقعه غدیر را در چه چیزی می بینید؟
واقعه غدیر خم حقیقتی در تاریخ اسلام است. این حقیقت دارای ابعاد معنوی، سیاسی و دینی است. ما در ابتدا باید از این حقیقت تاریخی مطلع باشیم و بطن این حقیقت را به خوبی دریافت کرده باشیم و تنها به ابعاد ظاهری آن توجه نکرده باشیم. پیامبر اکرم(ص) بنا بر امر الهی وقتی تصمیم به زیارت خانه خدا و بجا آوردن حج نمودند؛ مردم را از این امر مطلع کردند و حتی برای آگاه نمودن اهالی مناطق مختلف، قاصدانی را به آن شهرها گسیل داشتند. فرستادگان حضرت نیز همانگونه که وجود مقدس رسول اکرم (ص) خود اعلام نموده بودند، این پیام را به مردم رساندند که این آخرین حج رسول خداست و این سفر دارای اهمیت فراوانی است. هر کس که توانایی و استطاعت آن را دارد، بر او لازم است که پیامبر اکرم (ص) را در این سفر همراهی نماید. پس از این اعلام، جمعیت کثیری در مدینه جهت همراهی با رسول خدا (ص) و بجای آوردن اعمال حج، جمع شدند. مورخان از این سفر رسول خدا (ص) با عنوان حجه‌الوداع یاد می کنند. سرانجام که اعمال حج، پایان یافت و پیامبر اکرم (ص) به همراه جمعیت کثیری که ایشان را همراهی می‌نمودند، شهر مکه را ترک نمودند و رهسپار مدینه شدند که در بین راه به محل غدیر خم رسیدند و این همان محل معروف است. که پیامبر(ص) امام علی(ع) را به عنوان جانشین خود اعلام نمود و عبارت معروف “پس هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست” را بیان داشتند. این واقعه گذشته از سیر تاریخی آن دارای بطن حقیقی است و آن صحبت از حقیقت غدیر خم است. حقیقتی که باید آن را در پیام حضرت رسول اکرم(ص) ملاحظه کرد.
به نظر شما ایا واقعه غدیر خم تبیینی از حقیقت حاکمیت در اسلام بود؟
این واقعه نشان آشکاری از تبیین حاکمیت و شرایط تحقق آن در اسلام بود. به نظر من خود اسلام عین حکومت است و اسلام برای حاکمیت آمده است و این را حضرت امام خمینی (ره) هم بارها گفته اند که پیامبران حکومت تشکیل دادند. هر پیامبری که توانسته و قدرتی داشته حکومتی را تشکیل داده است. خود شخص پیامبر(ص) هم برای حکومت بپا خواستند. به طور مثال وقتی که سوره های مکی را می خوانیم می بینیم که رگه هایی از حکومت در آنها دیده می شود. هنگامی که صحبت از جهاد می شود برای چیست؟ وقتی که صحبت از پرداخت زکات می شود به چه معناست؟ و زکات را به چه کسی باید داد؟ اینها سئوالاتی هستند که حاکمیت باید پاسخ دهد. تعیین جانشینى براى رهبرى امت اسلامى از مهمترین و عمده ترین مسایلى بود که پیامبر اکرم(ص) در آخرین سال حیات، هنگام بازگشت از حجه‌الوداع، به همراهان خویش ابلاغ کرد. تعیین جانشینی عین حقیقت در اسلام است. اگر چه این اعلام عمومى، به فرمان خداوند صورت گرفت، ولى صرف نظر از جنبه آن، مىتوانستحاکى از دغدغه طبیعى معمار و بنیانگذار مکتب اسلام نسبت به آینده امت باشد، این اقدام یک ضرورت اجتماعى اجتنابناپذیر بود، و از انتظارات عقلاى عالم به شمار مىآمد و آن حضرت حتى در زمان حیات خویش از آن مهم غفلت نمىورزید. تبلور حقیقت عینی توصیف شناخت از حاکمیت در اسلام را ما در روز غدیرخم می بینیم. این روز پیامبر(ص) ویژگی های حاک اسلامی را تشریح کردند و به امت خود گفتند که چه کسی باید بر امت حکومت کند و آن شخص چه ویژگی هایی داشته باشد. اساسا حکومت اسلامی بخشی از دین است و دقیقا در محدوده احکام اسلامی جای دارد; اصلا بخشی از رسالت پیامبرصلی الله علیه وآله است و همان گونه که مشروعیت همه احکام اسلامی و نیز رسالت نبوی مستند به خداوند است، حکومت اسلامی نیز از این قلمرو بیرون نیست.
ما می توانیم از واقعه غدیر آموزه امام شناسی را اقتباس کنیم؟
یکی از دردهای بزرگ جوامع اسلامی این است که بسیاری از مردم در نازل ترین مرتبه دین پژوهی و دین شناسی قرار دارند و به طور طبیعی معرفت ها و شناخت های آنان نسبت به فرهنگ و تفکر اسلامی بسیار قلیل و ناقص می گردد و همین مردم در نهایت به عقاید و افکاری درباره دین می رسند که واژگون و مغشوش و مبهم است و به هیچ وجه نمی توان نام اسلام بر آن گذاشت بلکه ظاهری از دین دارد و باطن و محتوای آن در نقطه مقابل و در تضاد و تعارض با دیانت اصیل و آمیخته با تحریف های گوناگون می باشد. به همین دلیل است که در واقعه غدیر ما با صرف معنای امام رو به رو نیستیم بلکه امام به معنای واقعی آن در ذهن ما جاری است. همچنین طبیعی است امام به معنای عام و صرف نظر از شخص حضرت امیر(ع)، امام به عنوان رهبر و هدایت کننده و جانشین پیامبر(ص) کارش این است که حکومت را در دست بگیرد و به عنوان یک شخص صالح و برتر معرفی می شود. پیامبر(ص) در غدیر خم توصیفی از امام را داده اند که جانشینش چه کسی باشد و عمل پیامبر (ص) نیز تعیین شایسته ترین است. از دیدگاه دین، کسی جز خداوند بزرگ، چه در بعد قانون گذاری برای اداره جامعه بشری و چه در بعد حاکمیت بر انسان، حق حکومت بر مردم را ندارد و این معنای دقیق حکومت دینی است. بر این مبنا، مشروعیت و اعتبار چنین حکومتی نیز باید الهی باشد. پیامبر نیز با حرکت خود نشان دادند که مشروعیت حکومت باید بر چه اساسی صورت گیرد. منشا مشروعیت حکومت اسلامی هم بر اساس امام شناسی است که مردم آن جامعه دارند.
مهمترین پیام غدیر برای جامعه امروز را در چه چیزی می بینید؟
هر پیامی صرف نظر از ظاهر پیام دارای بطنی نیز هست. پیام غدیر خم هم این است که جامعه نباید بدون امام باشد و این حرکت پیامبر درس آموز است. یکی از ویژگیهای اساسی امام که مورد اختلاف مسلمانان واقع شده، بایستگی برتر بودن امام از سایر افراد امت است. شیعه امامیه و برخی ازعلمای اهل سنت افضلیت را از شرایط امامت می دانند. افضلیت امام دایره گسترده ای دارد که هم شامل کمالات دنیوی و فضایل ظاهری، همانند علم ،تدبیر، ذکاوت و شجاعت و… و هم در بردارنده سعادت و تعالی معنوی است. به این معنا که ثواب و پاداش و بهره اخروی او از دیگر مردم بیشتر باشد و علاوه برآن، تمامی مسئولیتهای مربوط به امر امامت را شامل می شود. تمامی این موارد در شخص حضرت امیر(ع) تجلی داشت. چنین توصیفی را ما باید برای دنیای امروز هم که از وجود و محضر امام محروم هستیم به خوبی دریافت کنیم و بداینم که امام دارای چه ویژگی هایی باید باشد و چگونه رهبری جامعه باید اداره شود. لذا امام باید چنین خصوصیاتی داشته باشد و هنگامی که معصوم نیست باید دارای صفات برترین باشد.