احادیثی در باب اخلاق فردی و اجتماعی از امام محمد باقر علیه السلام

۱ . چه‌ بسا شخص‌ حریص‌ بر امرى‌ از امور دنیا ، که‌ بدان‌ دست‌ یافته‌ و باعث‌ نافرجامى و بدبختى‌ او گردیده‌ است‌ ، و چه‌ بسا کسى‌ که‌ براى‌ امرى‌ از امور آخرت‌ کراهت‌ داشته‌ و بدان‌ رسیده‌ ، ولى‌ به‌ وسیله‌ آن‌ سعادتمند گردیده‌ است‌.  بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۶۶

۲ . تو را به‌ پنج‌ چیز سفارش‌ مى‌کنم‌ : اگر مورد ستم‌ واقع‌ شدى‌ ستم‌ مکن‌ ، اگر به‌ تو خیانت‌ کردند خیانت‌ مکن‌ ، اگر تکذیبت‌ کردند خشمگین‌ مشو ، اگر مدحت‌ کنند شاد مشو ، و اگر نکوهشت‌ کنند ، بیتابى‌ مکن‌ بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۶۲

۳ . سخن‌ نیک‌ را از هر کسى‌ ، هر چند به‌ آن‌ عمل‌ نکند ، فرا گیرید. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۰

۴ . چیزى‌ با چیزى‌ نیامیخته‌ است‌ که‌ بهتر از حلم‌ با علم‌ باشد .. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۲

۵ . نهایت‌ کمال‌ ، فهم‌ در دین‌ و صبر بر مصیبت‌ ، و اندازه‌ گیرى‌ در خرج‌ زندگانى‌است‌ .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۲

۶ . سه‌ چیز از خصلتهاى‌ نیک‌ دنیا و آخرت‌ است‌ : از کسى‌ که‌ به‌ تو ستم‌ کرده‌ است‌گذشت‌ کنى‌ ، به‌ کسى‌ که‌ از تو بریده‌ است‌ بپیوندى‌ ، و هنگامى‌ که‌ با تو به‌ نادانى‌رفتار شود ، بردبارى‌ کنى‌ .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۳

۷ . خداوند دوست‌ ندارد که‌ مردم‌ در خواهش‌ از یکدیگر اصرار ورزند ، ولى‌ اصرار درخواهش‌ از خودش‌ را دوست‌ دارد . بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۳

۸ . دانشمندى‌ که‌ از علمش‌ سود برند ، از هفتاد هزار عابد بهتر است‌. حارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۳

۹ . هیچ‌ بنده‌اى‌ عالم‌ نیست‌ ، مگر اینکه‌ نسبت‌ به‌ بالا دست‌ خود ، حسادت‌ نورزد ، و زیردست‌ خود را خوار نشمارد. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۳

۱۰ . هر که‌ خوش‌ نیت‌ باشد ، روزى‌اش‌ افزایش‌ مى‌یابد. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۵

۱۱ . هر کس‌ با خانواده‌اش‌ خوشرفتار باشد ، بر عمرش‌ افزوده‌ مى‌گردد .

بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۵

 ۱۲ . از سستى‌ و بى‌قرارى‌ بپرهیز ، که‌ این‌ دو ، کلید هر بدى‌ مى‌باشند ، کسى‌ که‌ سستى‌ کند ،حقى‌ را ادا نکند ، و کسى‌ که‌ بى‌قرار شود ، بر حق‌ صبر نکند .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۵

۱۳ . پیوند با خویشان‌ ، عملها را پاکیزه‌ مى‌نماید ، اموال‌ را افزایش‌ مى‌دهد ، بلا رادور مى‌کند ، حسا آخرت‌ را آسان‌ مى‌نماید ، و مرگ‌ را به‌ تاخیر مى‌اندازد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۱ ، ص‌ ۱۱۱

۱۴ . بهترین‌ چیزى‌ را که‌ دوست‌ دارید درباره‌ شما بگویند ، درباره‌ مردم‌ بگویید. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۶۵ ، ص‌ ۱۵۲

۱۵ . خداوند بنده‌ مؤمنش‌ را با بلا مورد لطف‌ قرار مى‌دهد ، چنانکه‌ سفر کرده‌اى‌ براى‌ خانواده‌ خود هدیه‌ مى‌فرستد ، و او را از دنیا پرهیز مى‌دهد ، چنانکه‌ طبیب‌ مریض‌ را پرهیز مى‌دهد . بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۸۰

۱۶ . بر شما باد به‌ پرهیزکارى‌ و کوشش‌ و راستگویى‌ ، و پرداخت‌ امانت‌ به‌ کسى‌ که‌ شما را بر آن‌ امین‌ دانسته‌ است‌ ، چه‌ آن‌ شخص‌ ، نیک‌ باشد یا بد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۹

۱۷ . غیبت‌ آن‌ است‌ که‌ درباره‌ برادرت‌ چیزى‌ را بگویى‌ که‌ خداوند بر او پوشیده‌ و مستورداشته‌ است‌ . و بهتان‌ آن‌ است‌ که‌ عیبى‌ را که‌ در برادرت‌ نیست‌ ، به‌ او ببندى‌ .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۸

۱۸ . خداوند ، دشنام‌ گوى‌ بى‌آبرو را دشمن‌ دارد. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۶

۱۹ . تواضع‌ ، راضى‌ بودن‌ به‌ نشستن‌ در جایى‌ است‌ که‌ کمتر از شانش‌ باشد ، و اینکه‌ به‌ هر کس‌ رسیدى‌ سلام‌ کنى‌ ، و جدال‌ را هر چند حق‌ با تو باشد ، ترک‌ کنى‌ .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۶

۲۰ . برترین‌ عبادت‌ ، پاکى‌ شکم‌ و پاکدامنى‌ است‌ .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۶

۲۱ . خداوند در روز قیامت‌ در حساب‌ بندگانش‌ ، به‌ اندازه‌ عقلى‌ که‌ در دنیا به‌ آنهاداده‌ است‌ ، دقت‌ و باریک‌ بینى‌ مى‌کند .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷ ، ص‌ ۲۶۷

۲۲ . آن‌ که‌ از شما به‌ دیگرى‌ علم‌ بیاموزد ، پاداش‌ او ( نزد خداى‌ تعالى‌ ) به‌ مقدارپاداش‌ دانشجوست‌ ، و از او هم‌ بیشتر مى‌باشد. کافى‌ ، ج‌ ۱ ، ص‌ ۳۵

۲۳٫  هر که‌ علم‌ و دانش‌ را جوید براى‌ آنکه‌ به‌ علما فخر فروشى‌ کند ، یا با سفهابستیزد ، و یا مردم‌ را متوجه‌ خود نماید ، باید آتش‌ را جاى‌ نشستن‌ خود گیرد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ۲ ، ص‌ ۳۸

۲۴ . خداوند عزوجل‌ کسى‌ را که‌ در میان‌ جمع‌ ، بدون‌ ناسزاگویى‌ شوخى‌ کند ، دوست‌ دارد .کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۶۶۳

۲۵ . سه‌ خصلت‌ است‌ که‌ دارنده‌اش‌ نمى‌میرد تا عاقبت‌ شوم‌ آن‌ را ببیند : ستمکارى‌ ، ازخویشان‌ بریدن‌ ، و قسم‌ دروغ‌ که‌ نبرد با خداست‌ . کافى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۴

۲۶ . به‌ خدا سوگند هیچ‌ بنده‌اى‌ در دعا ، پافشارى‌ و اصرار به‌ درگاه‌ خداى‌ عزوجل‌ نکند ،
جز اینکه‌ حاجتش‌ را بر آورد  .کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۴۷۵

۲۷ . خداوند عزوجل‌ از میان‌ بندگان‌ مؤمنش‌ آن‌ بنده‌اى‌ را دوست‌ دارد که‌ بسیار دعا کند ،پس‌ بر شما باد دعا در هنگام‌ سحر تا طلوع‌ آفتاب‌ ، زیرا آن‌ ، ساعتى‌ است‌ که‌ درهاى‌ آسمان‌ در آن‌ هنگام‌ باز گردد و روزیها در آن‌ تقسیم‌ گردد و حاجتهاى‌ بزرگ‌ بر آورده‌ شود .  کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۴۷۸

۲۸ . دعاى‌ انسان‌ پشت‌ سر برادر دینى‌اش‌ ، نزدیکترین‌ و سریعترین‌ دعا به‌ اجابت‌ است‌. کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۵۰۷

۲۹ . هر چشمى‌ روز قیامت‌ گریان‌ است‌ ، جز سه‌ چشم‌ : چشمى‌ که‌ در راه‌ خدا شب‌ را بیدار باشد ، چشمى‌ که‌ از ترس‌ خدا گریان‌ شود ، و چشمى‌ که‌ از محرمات‌ الهى‌ و گناهان‌ بسته‌ شود .کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۸۰

۳۰ . شخص‌ حریص‌ به‌ دنیا مانند کرم‌ ابریشم‌ است‌ که‌ هر چه‌ بیشتر ابریشم‌ به‌ دور خود مى‌تند ، راه‌ بیرون‌ شدنش‌ را دورتر و مشکل‌تر مى‌کند ، تا اینکه‌ از غم‌ و اندوه‌ بمیرد  .کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۳۱۶

۳۱٫ چه‌ بسیار خوب‌ است‌ نیکى‌ها پس‌ از بدى‌ها ، و چه‌ بسیار بد است‌ بدى‌ها پس‌ از نیکى‌ها  .کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۴۵۸

۳۳ . از دشمنى‌ بپرهیزید ، زیرا فکر را مشغول‌ کرده‌ و مایه‌ نفاق‌ مى‌گردد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۳۰۱

۳۴ . هیچ‌ قطره‌اى‌ نزد خداوند ، محبوبتر از قطره‌ اشکى‌ که‌ در تاریکى‌ شب‌ از ترس‌ خدا و براى‌ او ریخته‌ شود ، نیست . کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۴۸۲

۳۵ . هر که‌ بر خدا توکل‌ کند ، مغلوب‌ نمى‌شود ، و هر که‌ از گناه‌ به‌ خدا پناه‌ برد ،شکست‌ نمى‌خورد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۶۸ ، ص‌ ۱۵۱

۳۶٫ افزایش‌ نعمت‌ از جانب‌ خداوند قطع‌ نمى‌شود ، مگر اینکه‌ شکر از جانب‌ بندگان‌ قطع‌گردد  .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۶۸ ، ص‌ ۵۴

۳۷٫ خداوند دنیا را به‌ دوست‌ و دشمن‌ خود مى‌دهد ، اما دینش‌ را فقط به‌ دوست‌ خود
مى‌بخشد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۲۱۵

۳۸ . مؤمن‌ برادر مؤمن‌ است‌ ، او را دشنام‌ نمى‌دهد ، از او دریغ‌ نمى‌کند ، و به‌ او گمان‌
بد نمى‌برد . بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۶

۳۹ . هیچ‌ کس‌ از گناهان‌ سالم‌ نمى‌ماند ، مگر اینکه‌ زبانش‌ را نگه‌ دارد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۸

۴۰ . سه‌ چیز پشت‌ انسان‌ را مى‌شکند : مردى‌ که‌ عمل‌ خویش‌ را زیاد شمارد ، گناهانش‌ را فراموش‌ کند ، و به‌ راى‌ خویش‌ ، خوشنود باشد .بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۶۹ ، ص‌ ۳۱۴

۴۱٫ هر کس‌ ظ‌اهرش‌ از باطنش‌ بهتر باشد ، ترازوى‌ اعمالش‌ سبک‌ مى‌شود .یحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۴ ، ص‌ ۴۰۴

۴۲ . امروز ، غنیمت‌ است‌ ، در حالى‌ که‌ نمى‌دانى‌ فردا ، از آن‌ کیست‌. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۹

۴۳ . پلیدترین‌ کسبها ، کسب‌ رباست‌. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۵ ، ص‌ ۱۴۷

۴۴ . هر کس‌ خشم‌ خود را ، با آنکه‌ بر اظ‌هار آن‌ تواناست‌ ، فرو برد ، خداوند در روز
قیامت‌ قلبش‌ را از امنیت‌ و آرامش‌ پر مى‌کند . حارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷ ، ص‌ ۳۰۳

۴۵ . چهار چیز از گنجهاى‌ نیکى‌ است‌ : نهان‌ داشتن‌ حاجت‌ ، پنهان‌ نمودن‌ صدقه‌ ، پوشیده‌
داشتن‌ درد ، و نهان‌ کردن‌ مصیبت‌. بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۷۵ ، ص‌ ۱۷۵

۴۶ . فرزندان‌ ، به‌ واسطه‌ صالح‌ بودن‌ پدرانشان‌ ( از انحراف‌ ) محفوظ مى‌مانند .یحارالانوار ، دار احیاء الترا العربى‌ ، ج‌ ۶۸ ، ص‌ ۲۳۶

۴۷ . رفاقت‌ بیست‌ سال‌ ، خویشاوندى‌ است‌ . تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۲

۴۸ . در هر قضاى‌ الهى‌ ، براى‌ مؤمن‌ خیرى‌ نهفته‌ است‌ .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۲

۴۹ . هر بدعت‌ ( و نسبت‌ دروغ‌ دادن‌ به‌ دین‌ خدا ) گمراهى‌ است‌ ، و هر گمراهى‌ ، راهش‌
به‌ سوى‌ آتش‌ جهنم‌ است‌ .کافى‌ ، ج‌ ۱ ، ص‌ ۵۶

۵۰ . نزدیکترین‌ و سریعترین‌ طاعت‌ در ثواب‌ ، پیوند با خویشان‌ است‌ تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۳

۵۱ . دوستى‌ قلبى‌ برادرت‌ را از اندازه‌ دوستى‌ قلبى‌ خودت‌ نسبت‌ به‌ او بفهم‌ .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۴

۵۲ . ایمان‌ ، دوستى‌  با (دوستان‌ خدا ) و دشمنى‌ ( با دشمنان‌ خدا ) است‌.تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۴

۵۳ . ایمان‌ ، اقرار با عمل‌ است‌ ، و اسلام‌ ، اقرار بدون‌ عمل‌ است‌. تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۷

۵۴ . بر شما باد به‌ صدقه‌ دادن‌ در بامداد ، که‌ روى‌ ابلیس‌ را سیاه‌ کرده‌ ، و شر سلطان‌ ظ‌الم‌ را در آن‌ روز از شما دور مى‌کند .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۸

۵۵  در طلب‌ آمرزش‌ از خدا اصرار کنید ، که‌ موجب‌ محو گناهان‌ مى‌گردد .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۸

۵۶ . بدان‌ که‌ درخواست‌ کننده‌ از تو ، آبرویش‌ را در برابرت‌ حفظ نکرده‌ است‌ ، پس‌ تو آبرویت‌ را حفظ کن‌ و به‌ او جواب‌ رد مده‌ .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۹

۵۷ . شیعه‌ على‌)  علیه‌ السلام‌ ) آنانند که‌ در راه‌ ولایت‌ ما به‌ هم‌ بخشش‌ دارند ، و به‌ خاطر دوستى‌ ما یکدیگر را دوست‌ دارند ، و براى‌ احیاى‌ امر ما از هم‌ دیدن‌ مى‌کنند ،
هرگاه‌ خشمگین‌ شوند ستم‌ نکنند و هرگاه‌ خشنود گردند اسراف‌ نورزند ، برکت‌ همسایه‌اند
و مایه‌ صلح‌ و صفا با معاشران‌ .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۱۰

۵۸ . خداوند ، باحیاى‌ بردبار عفیف‌ پرهیزکار را دوست‌ دارد .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۱۰

۵۹ . خداوند ، آشکار کردن‌ سلام‌ را دوست‌ دارد .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۱۱

۶۰٫  با منافق‌ با زبانت‌ مدارا کن‌ ، و مؤمن‌ را از دل‌ دوست‌ بدار ، و اگر با یهودى‌ نیزهمنشین‌ شدى‌ ، خوشرفتارى‌ کن‌ .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۱

۶۱ . زبان‌ ، کلید هر خوبى‌ و بدى‌ است‌ ، پس‌ سزاوار است‌ که‌ مؤمن‌ بر زبان‌ خود مهر زند ،چنانکه‌ بر طلا و نقره‌اش‌ مهر مى‌زند .تحف‌العقول‌ ، ص‌ ۳۰۸

۶۲  . چون‌ قائم‌ ما قیام‌ کند ، خداوند دست‌ رحمتش‌ را بر سر بندگان‌ گذارده‌ و عقلهایشان‌را جمع‌ مى‌کند ، در نتیجه‌ خردشان‌ کامل‌ مى‌شود .کافى‌ ، ج‌ ۱ ، ص‌ ۲۵

۶۳ . خدا رحمت‌ کند بنده‌اى‌ را که‌ علم‌ را زنده‌ کند .کافى‌ ، ج‌ ۱ ، ص‌ ۴۱

۶۴ . حسد ایمان‌ را مى‌خورد ، چنانکه‌ آتش‌ هیزم‌ را مى‌خورد. کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۳۰۶

۶۵ . هر چیزى‌ بهارى‌ دارد ، و بهار قرآن‌ ماه‌ رمضان‌ است‌ .کافى‌ ، ج‌ ۲ ، ص‌ ۶۳۰