وبینار سالگرد عروج مولانا، ۲۱ آذر ۱۴۰۳، لندن: مثنوی صدای سفر عشق و مهمترین کتب تفسیر مثنوی

دکتر سید سلمان صفوی
وبینار سالگرد عروج مولانا، ۲۱ آذر ۱۴۰۳، لندن
آکادمی مطالعات ایرانی لندن

• واژگان کلیدی: مثنوی، مولوی، مولانا، تفسیر مثنوی، عشق، سلمان صفوی.

• چکیده سخنرانی دکتر صفوی در وبینار سالگرد عروج مولانا، ۲۱ آذر ۱۴۰۳، لندن.

 

فایل صوتی مثنوی صدای سفر عشق

فایل صوتی مهمترین کتب تفسیر مثنوی

امروز جهانی که با بحران اخلاق، معنویت و فقدان «گفتگو» و مدارای مذهبی و سیاسی روبرو است، بیش از هر زمانی محتاج تعالیم مثنوی مولوی است.
مثنوی مولوی حامل پیام عشق، پرستش الهی، مدارا، گفتگو، تعاون اجتماعی، فتوت و صلح عادلانه است.
مثنوی مولوی جریان اسلام اعتدالی در مقابل سکولاریسم فلسفی و افراطی گری دینی است.
مقدمه منثور و منظوم مثنوی کلید شناخت مثنوی است.
مثنوی قایل به جمع شریعت، طریقت و حقیقت است. ظاهر گرایی مذهبی منجر به ندیدن حقیقت دین می شود. « شریعت همچو شمع است، رَه می‌نماید، و با آن که شمع به دست نیاوری۲ راهْ رفته نشود، و بی آن که شمع به دست آوری، راهْ رفته نشود. و چون در ره آمدی، آن رفتن تو طریقت است و چون رسیدی به مقصود، آن حقیقت است.»(مثنوی، مقدمه دفتر پنجم)
مثنوی مولوی کتاب جامع عرفان نظری و عملی است. در حالی که کتاب «فصوص الحکم» محی الدین ابن عربی فقط بیان عرفان نظری، و کتاب «منازل السائرین» خواجه عبدالله انصاری فقط شامل مقامات عرفان عملی است.
مثنوی صدای سفر عشق است. آغاز دفتر اول و دفتر ششم با عشق شروع می شود.
مثنوی توحید نامه است.
مولانا در مقدمه مثنوی دفتر اول، شانزده صفت و کارکرد برای مثنوی بیان کرده است:
۱٫ مثنوی «أصولِ أصولِ أصولِ دین» است. یعنی بیان گوهر دین است، که عشق و پرستش خدای «وَدود» است.
۲٫ مثنوی اسرار وصول به حق تعالی و راه یقین قلبی را ببان کرده است: « فی کَشْفِ اَسرارِ الوصولِ و الیَقینِ.»
۳٫ مثنوی «فقه الله اکبر» است.(صفوی، علوی، ۱۳۹۷) مثنوی کتاب حضرت عشق و وصول به حضرت عشق است.
۴٫ مثنوی «برهان اَظهر» روشن ترین برهان خدای حکیم است.
۵٫ مثنوی نور است که که تابناکتر از سپیده دم، دلهای مشتاقان را پرتوافشانی میکند.
۶٫ مثنوی بهشت دلهای شیداییان عشق الهی است.
۷٫ مثنوی سرچشمه شراب لطیف الهی«سَلسَبیل» است.
۸٫ مثنوی بهترین مقام و استراحتگاه دل شیدایی است.
۹٫ مثنوی غذا و شراب جان نیکان است.
۱۰٫ مثنوی مُفَرِح دل آزادگان است: « و الاَحرارُ مِنْهُ یَفرَحونَ».
۱۱٫ مثنوی کشاف قرآن و تفسیر قرآن حکیم به زبان فارسی است.
۱۲٫ مثنوی شفای دردهای روحی و روانی است
۱۳٫ مثنوی زداینده غم ها است.
۱۴٫ مثنوی تشنگان حق و حقیقت را سیراب می کند.
۱۵٫ مثنوی کتاب راهنمای پاکیزگی اخلاق است.
۱۶٫ مثنوی اباحه گرایان را گمراه و نیکان را رهنمایی می کندک« یُضِلُّ بِهِ کَثیراً وَ یَهدی بِهِ کَثیراً»
مولانا در مقدمه منصور عربی دفتر اول نوشته مثنوی القاب دیگر نیز دارد که اینجا مختصر آن بیان شد.
القاب مثنوی را حق بر دل مولانا نازل کرده است: «لَهُ اَلقابٌ اُخَرُ لَقَّبَهُ الله تَعالی وَ اقْتَصَرْنا عَلی هذا القَلیلِ وَ القَلیلُ یَدُلُّ عَلی الکَثیرِ.»
مثنوی قصه احوالات ماست:
«بشنوید ای دوستان این داستان / خود حقیقت نقد حال ماست آن»
(مولوی، مثنوی، د۱، ب۳۵)
مثنوی دارای ساختار زیبایی است که با روش ساختار شناسی پس از هفتصد سال ساختار معنایی آن کشف شده است.(نک صفوی، سید سلمان، ساختار معنایی مثنوی معنوی، ترجمه مهوش السادات علوی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۸۸)
*
• مهمتری تفاسیر مثنوی از قرن نهم تا امروز در جهان اسلام و غرب:
• مهمترین تفاسیر جامع مثنوی:
شرح مثنوی سروری، مکاشفات رضوی، اسرار الغیوب خواجه ایوب پارسا، محزن الاسرار اکبر آبادی، شرح کبیر انقروی، فتوحات معنوی بحرالعلوم، شرح گولپینارلی، شرح مثنوی علامه جعفری، شرح کریم زمانی و شرح استعلامی است.
شرح مثنوی علامه جعفری را شرح امروزی با توجه به اندیشه های معاصر است

• مهمترین تفاسیر گزیده مثنوی:
تفسیر ملا هادی سبزواری، نفسیر نیکولسون، مولوی نامه همایی، تفسیر فروزانفر، سر نی، بحر در کوزه زرین کوب و ساختار معنایی مثنوی مولوی صفوی و علوی.

• مهمترین گزیده های مثنوی:
«لب لباب مثنوی» اثر ملا حسین کاشفی(سده نهم)
«سراج السالکین» اثر ملا محسن فیض کاشانی(سده ۱۱).
*
• اکثر فیلسوفان و عرفای بعد از مولوی به مثنوی و دیوان شمس استشهاد کرده اند یا تعلیقاتی نوشته اند مثل شیخ صفی الدین اردبیلی(صفوی، ۱۴۰۱)، صدرالمتالهین، فیض کاشانی، ملاهادی سبزواری، گئورگ گورجیف، هادی حایری، اریک فروم، اقبال لاهوری، شهید مطهری، سید حسین نصر، ویلیام چیتیک، هلمینسکی، سید جلال الدین اشنیانی، حسن زاده آملی، جوادی آملی، و امام خمینی.

• تحقیقات آکادمیک زیادی در غرب در دوره معاصر پیرامون آثار و اندیشه های مولوی به زبان های اروپایی منتشر شده است مثل آثار نیکولسون، آربری، هلموت ریتر، فریتس مایر، خانم مه یروویج فرانسو، خانم شیمل، چیتیک، صفوی و علوی.
• محمد علی جمال زاده پدر قصه نویسی معاصر ایران می گوید: هانری برگسن(متوفای ۱۹۴۱م) فیلسوف فرانسوی، مثنوی مولوی را یکی از مهمترین کتاب هایی که بشر تا کنون پدید أورده، یاد کرده است.(نک مولوی،: دیروز و امروز، ص۷۱۴)

• بهترین چهار بیت مثنوی:
به نظر فقیر چهار بیت بهترین پیامهای مثنوی معنوی برای انسان امروز عبارتند:
«تو مگو ما را بدان شه بار نیست / با کریمان کارها دشوار نیست»
«این جهان کوه است و فعل ما ندا / سوی ما آید نداها را صدا»
«عشق آن زنده گزین کو باقیست/ کز شراب جان فزایت ساقیَست»
« باغ سبز عشق کو بی منتهاست/ جز غم و شادی درو بس میوه هاست »
*
منابع
صفوی،سید سلمان، ساختار معنایی مثنوی معنوی، ترجمه مهوش السادات علوی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۸۸.
مولوی، جلال الدین، مثنوی معنوی، به اهتمام: توفیق سبحانی، تهران روزنه، ۱۳۷۸.
صفوی،سید سلمان، علوی، مهوش السادات، فقه الله اکبر، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۷.
صفوی،سید سلمان، عرفان ثقلین، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۵.
صفوی،سید سلمان، عرفان اجتماعی شیخ صفی الدین اردبیلی، تهران، سلمان آزاده، ۱۴۰۱.

علوی، مهوش السادات:

https://www.asriran.com/fa/news/131139/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%AB%D9%86%D9%88%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C

صفوی، سید سلمان، نقدی بر روش های تفسیر مثنوی مولانا:
https://iranianstudies.org/fa/1399/08/15/%D9%86%D9%82%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%AB%D9%86%D9%88%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7/

در این وبینار هم چنین گزیده ای از اشعار مثنوی و دیوان شمس خوانده شد.