طباطبایی، سید محمد حسین
سید محمدحسین طباطبایی (زاده اسفند ۱۲۸۱تبریز – درگذشته ۲۴ آبان ۱۳۶۰ قم) معروف به علامه طباطبایی، حکیم متاله، عارف، مفسر و نویسنده ایرانی بود. از نظر دکتر سید سلمان صفوی علامه طباطبایی مهمترین فیلسوف جهان اسلام در قرن بیستم است و فقط شارح فلسفی نبود، بلکه یک فیلسوف مستقل و صاحب‌نظر بود. او مسلط به فلسفه مشا، اشراق و حکمت متعالیه بود. او شجاعانه سالهای زیادی شفا ابن سینا و اسفار صدرالمتالهین را در حوزه علمیه قم علیرغم مخالفت برخی مراجع تدریس کرد. او موثرترین اندیشمند و جریان ساز فکری در جهان اسلام بوده است که موجب تحول فکری در حوزه و دانشگاهها شد. اساتید برجسته دانشگاهی نیز او را تحسین کرده اند همچون شریعتی، نصر و شایگان.
طباطبایی از اساتید شامخ حوزه علمیه قم در رشته فلسفه اسلامی و تفسیر قرآن به‌شمار می‌آید. از شاگردان درسهای فلسفی وی می‌توان به مرتضی مطهری، حسینعلی منتظری، عبدالله جوادی آملی، حسن زاده آملی، سید جلال الدین آشتیانی، سید محمد حسین بهشتی، شیخ عباس ایزدی، ابراهیم امینی، سید حسین نصر، حسین مظاهری، موسی صدر، محمود امجد و محمدتقی مصباح یزدی اشاره کرد.
مهمترین آثار او تفسیر المیزان(تفسیر جامع قرآن، بیست جلد به زبان عربی)، نهایهالحکمه، و اصول فلسفه و روش رئالیسم و حواشی بر کتاب اسفار اربعه صدرالمتالهین است.
دو کتاب بدایهالحکمه و نهایهالحکمه یک دوره تعلیم فلسفه اسلامی با گرایش حکمت متعالیه صدرایی در سطح مقدماتی و عالی است که در حوزه های علمیه ایران و دانشگاهها تدریس میشود. ازمهمترین آرای فلسفی او نظریه «ادراکات اعتباری» و معرفت شناسی است که در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم نوشته است. او دارای ابدعات فلسفی است که خلاصه آن در کتاب «ابداعات فلسفی علامه طباطبایی» نوشته شده است.(نک: قاسمعلی کوچنانی و محمدعلی اردستانی، ابداعات فلسفی علامه طباطبایی، تهران، ۱۳۸۸)
او جلسات مباحثه ای متعدد با پروفسور هانری کربن فیلسوف فرانسوی، با حضور سید حسین نصر و داریوش شایگان داشته است که حایز اهمیت است. او بر افکار هانری کربن از طریق این مباحثات اثر گذاشت و او را علاقه مند به فلسفه اسلامی و معارف حکمی تشیع نمود.
آثار عربی و فارسی، کتاب‌های به زبان عربی:
تفسیر المیزان
کتاب توحید که شامل ۳ رساله است:
رساله در توحید
رساله در اسماءالله
رساله در افعال الله
کتاب انسان که شامل ۳ رساله‌است:
الانسان قبل الدنیا
الانسان فی الدنیا
الانسان بعد الدنیا
رساله وسائط که البته همگی این رساله‌ها در یک مجلد جمع‌آوری شده و به نام هفت رساله معروف است.
رساله الولایه
رساله النبوه و الامامه
بدایه الحکمه
نهایه الحکمه
علی و الفلسفه الالهیه.
کتاب‌های به زبان فارسی
شیعه در اسلام
قرآن در اسلام
وحی یا شعور مرموز
اسلام و انسان معاصر
حکومت در اسلام
سنن النبی (دربارهٔ سیره و خلق و خوی پیامبر اسلام در بخش‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی ایشان است)
اصول فلسفه و روش رئالیسم (در مورد مبانی فلسفی اسلامی و نیز نقد اصول مکتب ماتریالیسم دیالکتیک است)
علی و فلسفه الهی
خلاصه تعالیم اسلام.
او از جهت فقهی و فلسفی تفکرش راجع به حکومت اسلامی و ولایت مطلقه فقیه با آیت الله سید روح الله خمینی متفاوت بود. او معتقد به ولایت مطلقه فقیه نبود. اما به ولایت عرفانی اولیالله معتقد بود.(نک: رساله الولایه)
دکتر علی شریعتی در باب او نوشته: « این آقای طباطبائی… همه نوابغ فلسفه و عرفان و کلام و ادب اسلام در اندیشه او به صورت خودآگاه وجود دارد، دریائی از چهارده قرن تفکر و علم و ذوق و ایمان و فداکاری و حماسه و معنویت- که در این فرهنگ و تاریخ عظیم اسلام است- در درون او منعکس است.» «انسان بی‌خود» (مجموعه آثار، شماره ۲۵)