سرشناسه: بیضای اردبیلی ، محمدصادق ، ۱۲۶۸ – ۱۳۴۳ق
عنوان و نام پدیدآور: ید بیضا: کلیات آثار به دست آمده از میرزا صادق بیضای اردبیلی/به اهتمام عبدالله بحرالعلومی.
مشخصات نشر: اردبیل: شیران نگار، ۱۳۹۸.
مشخصات ظاهری:۸۰۸ ص.
کلیدواژگان: ید بیضا، بیضای اردبیلی، عبدالله بحرالعلومی، سید حسن آملی، حوزه هنری اردبیل، ادبیات آیینی ایران، مکتب اردبیل، صفویه.
«ید بَیضاء»، کلیات آثار «میرزا صادق بَیضای اردبیلی» شاعر نامدار عاشورایی است که شامل همه آثار به دست آمده و منسوب به ایشان از جمله اشعار فارسی و چاپ نشده، ابیات و بندهای مغفول و فراموش‌شده در اشعار چاپ شده پیشین، اشعار ناقص و ابیات و بندهای پراکنده، همچنین ملحقاتی از قبیل لغت‌نامه، اعلام، شرح و توضیحاتی برای برخی اشعار دارای مضامین پیچیده فلسفی، عرفانی و معانی قرآنی است که عبدالله بحرالعلومی(مدیر بخش آذری شبکه جهانی سحر) به گردآوری، تصحیح، شرح و توضیح اشعار این اثر فاخر همت گمارده؛ و تقریظ آیت‌الله سیدحسن عاملی نماینده ولی فقیه در استان اردبیل است نیز بر ارزش آن افزوده است.این کتاب با همکاری حوزه هنری استان اردبیل و بنیاد دایره‌المعارف چاپ و انتشار یافته است.
«بیضاء» برای اهالی دارالارشاد و علاقه‌مندان ادبیات آئینی، شناخته شده است زیرا آثاری با مضامین عمیق از واقعه عاشورا دارد که از ذهن خواننده و شنونده آن پاک نخواهد شد. سحر کلام این شاعر سبب می‌شود نام بیضاء ـ با وجود ستارگان پرشمار در خاستگاه بلامنازع ادبیات آئینی ـ از عنایت خاصی برخوردار شود.
وی در حدود سال ۱۲۶۸ه.ق/ ۱۲۲۶ه.ش در محله اسماعیل‌بیگ اردبیل چشم به جهان گشود. او که خود را شاگرد «شمس عطار اردبیلی» می‌داند از علوم دینی عصر خویش از جمله تفسیر، حدیث، فقه و عرفان اطلاعات خوبی داشته است. این شاعر گرانمایه در سال ۱۳۴۳ه.ق مصادف با ۱۳۰۳ه.ش دار فانی را وداع گفته است. پیکرش در شهیدگاه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ( آرامگاه شهدای جنگ چالدران) به خاک سپرده شده است.
نام این کتاب وام گرفته از اشعاری است که در آنها خود شاعر به آن اشاره کرده است؛ نظیر:
بیر کله‌دوزم کشاکشده وارام دنیا ایله
قطره‌یم لیکن رقابت ائیلرم دریا ایله
رند و درویشم؟ نه، بیضایم «ید بیضا» ایله
اولموشام دنیا و عقبی‌ده عریفان یولداشی
***
ای پایه‌ی ارشادی اولان عالمه افشا
مرشدلیگیوی پیر مغان ائیله‌دی امضا
طبعین ائله‌ییر شعرده بیضا! «ید بیضا»
اشعار سلیسین گؤروب عطار پوزولدو
***
هر نویسنده‌نی مشهور ائله‌یر انشاسی
ائتدی بیضانی ده مشهور «ید بیضا»سی
نخستین شاعر ادبیات آئینی، «نشاط اردبیلی» هم دوره شاه طهماسب صفوی است. سلسله صفویه به وجود آورنده انقلاب عظیمی در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در ایران هستند که هنر و ادبیات مبتنی بر اعتقادات مذهبی یکی از تأثیرات آن بوده است. بنیانگذار سلسله صفویه یعنی شخص شاه اسماعیل صفوی ـ متخلص به ختایی ـ از پیشگامان و بنیانگذار ادبیات مرثیه است. بنابراین خاستگاه فاخرترین ژانر ادبی جهان، اردبیل است.
با بررسی آثار فاخر بزرگانی چون تاج‌الشعرای یحیوی، منزوی، انور، منعم و دیگران درمی‌یابیم که مکتب اردبیل دارای شعرای صاحب‌سبک و متمایز زیادی است که هر کدام سبک‌های متفاوت و وجه تمایزی با دیگری دارد.
آیت‌الله سید حسن عاملی در تقریظ خود بر کتاب، به تفاوت مهم این شاعر و عارف بزرگ را اشاره کرده‌اند. ایشان با اشاره به استناد بر بیش از ۱۱۸ آیه از ۵۵ سوره کلام وحی در آثار به دست آمده و ثبت‌شده در کتاب «ید بیضاء»، اشعار این شاعر متعهد و ولایی را نمونه نادر و بارزی از صیانت و پاسداری از حریم «کلام‌الله» و «عترت» می‌دانند. همچنین نوشته اشعار بیضاء نورانیتی را به خواننده ارائه می‌کند که از دو منبع لایزال الهی یعنی «کلام‌الله» و «عترت» منشأ می‌گیرند. بیضاء مرثیه حضرت سیدالشهداء(ع) و مصائب عترت طه(ص) را با توسل به کلام الله و آیات نورانی وحی بیان می‌کند و این چیزی نیست جز عمل به وصیت حضرت رسول(ص) در حدیث مبارکه‌ی ثقلین.
سبک ادبیاتی مرثیه، هنرمندان فراوانی را در خود جای داده و این تعداد هر روز رو به افزایش است.
گردآورنده این کتاب، بر این باور است که تنها راه حفظ و صیانت از این میراث گرانبها، گردآوری و تدوین کلیات شعرا با شیوه‌های علمی و زمینه‌سازی ارائه اینگونه آثار به مجامع علمی و دانشگاهی است.