آکادمی مطالعات ایرانی لندن – LAIS
در راستای ایران شناسی، کتاب «سلطان العارفین شیـخ صفـی الـدین اردبیلی»، اثر جدید عرفان پژوه معاصر مهوش السادات عـلوی در ۶۸۰ صفـحه با مقـدمـه سید سلمان صفوی از سوی انتشارات آکادمی مطالعات ایرانی لندن انتشار یافت. این کتاب در ده باب مشتمل بر ۴۵ فصل، نمایه آیات قرآنحکیم، احادیث، اصطلاحات و مفاهیم و اماکن و سه نقاشی تاریخی از شیخ زاهد گیلانی، شیخ صفی الدین اردبیلی و سید صدرالدین صفوی تنظیم شده است.
در کتاب خانم علوی، شجره، خرقه و نسب شیخ صفی الدین اردبیلی(۶۵۰-۷۳۵)، تفاسیر شیخ صفی الدین بر آیات قرآن، احادیث، روایات، اشعار عرفایی نظیر سنایی،عطار، مولوی، کرمانی، اوحدی مراغه ای، فخرالدین عراقی، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی، روابط شیخ صفی الدین با عرفا و اولیاءالله هم عصر و صاحب منصبان سیاسی و اجتماعی، کرامات و تعامل شیخ با اقشار مختلف مردم و علماء، اخلاق فردی و اجتماعی شیخ صفی الدین و مبانی طریقت صفویه بیان شده است.
در عصر سیطره کمیت برکیفیت، بازگشت به مفاهیم و تعالیم معنوی اسلام که در برخی از شخصیتهای تاریخی این مرز و بوم نظیر سهروردی، عطار، مولوی و حضرت شیخ صفیالدین اردبیلی تجلی عینی یافته، ضرورتی اجتنابناپذیر است. کتاب «صفوهالصفا در ترجمه احوال و اقوال و کرامات شیخ صفیالدین اسحاق اردبیلی» تألیف ابن بزاز اردبیلی، مولف قرن هشتم، مهمترین منبع شناخت زندگی و احوالات شیخ صفیالدیناردبیلی عارف بزرگ ایران و جهان اسلام است. این کتاب یکی از مهمترین منابع تاریخیِ فهم دقیق عرفان و تصوف وَ از اَسناد معتبر تاریخ اجتماعی ایران است.
مؤلف کتاب «صفوهالصفا»، درویش توکلی بن اسماعیل ملقب به ابن بزاز اردبیلی، از مریدان شیخ و معاصران شیخ صدرالدین اداماللهبرکته فرزند و جانشین شیخ قدّساللهسرّه بوده که در قرن هشتم ه.ق. میزیسته است. تاریخ نسخه مزبور کتاب «صفوهالصفا» ۷۵۹ ه.ق به چند سال پس از رحلت شیخ قدّساللهسرّه(۷۳۵) باز میگردد. این کتاب علاوه بر ارزشهای تاریخی – اجتماعی، یک سند برجسته در مورد تاریخ تصوف ایران و منبع قابلاعتباری برای بررسی و تحقیق پیرامون زندگی شیخ صفیالدین اردبیلی و دراویش معاصر ایشان است.
صفوهالصفا همسنگ «اسرارالتوحید» و «مناقبالعارفین» است. اما نثر کهن (قرن هشتم) و حجم گسترده آن مانع ارتباط نسل جوان با این کتاب ارزشمند عرفان و تصوف اسلامی شده است. لذا در این تحقیق ارزشمند خانم علوی کوشش کرده است تا بر اساس مدل تحقیقات مدرن ادبیات شکسپیر در بریتانیا، با حفظ مفاهیم و ساختار جملات، برای سهولت فهم مخاطبین جوان در این عصر، نثر کتاب در حد امکان ساده و روان و بر اساس نگارش امروز باشد. از سوی دیگر بر اساس سبک تحقیقاتی دکتر محمدرضا شفیعیکدکنی در برگزیده «اسرارالتوحید» ابوسعید ابوالخیر (آن سوی حرف و صوت «گزیده اسرارالتوحید»، انتشارات سخن، تهران ۱۳۸۸) در کتاب سلطان العارفین، بخش تعلیقات، شرح مختصری در باره فرزندان و اخلاف شیخ صفیالدین، مقبره متبرکه شیخ قدّساللهسرّه وَ همچنین اولیای متصوفه مذکور در متن بیان شده است. در اثر استاد شفیعیکدکنی معانی کلمات و اصطلاحت کلیدی مشکل در بخش تعلیقات ذکر شده، اما در این تحقیق برای تسهیل فهم خوانندگان، این مهم در متن کتاب صورت گرفته است. ترجمه آیات، احادیث و عبارات عربی وَ منابع احادیث به صورت پاورقی وَ آدرس آیات و منابع اشعار در متن ذکر شده است. در این تحقیق، بخشهای غیرضروری و حکایات مشابه به پیشنهاد دکتر شهرام پازوکی حذف شده، تا خوانندگان جوان به سهولت با منش و روش رحمانی شیخ صفیالدین اردبیلی؛ اسوه عرفان پویا، اجتماعی و تمدنساز ایران آشنا شوند.
این تحقیق بر اساس نسخه معتبر خطی صفوهالصفا (نسخه دیوان هند، شماره ۱۰۹۸، تحریر سال۷۵۹ ه.ق)، تألیف درویش توکلی بن اسماعیل (ابن بزاز اردبیلی) به فیلم شماره ۲۵۶۳ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران انجام گرفته است.
نسخ خطی کتاب صفوهالصفا در کتابخانه مجلسشورایاسلامی، کتابخانه ملیایران، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز، کتابخانه ملیتبریز، کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، کتابخانه آستان قدسرضوی، موزه بریتانیا، کتابخانه ایاصوفیه استانبول و کتابخانه سالتیکوف شجدرین لنینگراد نگهداری میشود.
تحقیق حاضر بر مبنای مطالب مذکور؛ گزارش احوالات، رفتار، کرامات و گفتار حضرت شیخ صفیالدیناردبیلی قدّساللهسرّه، عارفِ تمدنساز ایرانی و پدر معنوی استقلال ایرانزمین، بر اساس منبع معتبر با نثری روان در چارچوب ادبیات عرفانی برای نسل امروز تنظیم شده است.
این کتاب برای ایران شناسان، دانشجویان رشته های عرفان اسلامی، فرهنگ و تمدن اسلامی، خاورمیانه و قفقاز شناسی، تاریخ اندیشه ایرانی مفید است.
خانم مهوش السادات علوی مولف کتب مولانا خداوندگار طریقت عشق؛ آیت الله کاشانی و سیاست؛ اندیشه های عرفانی و سیر احوالات شیخ صفی الدین اردبیلی، زاهد نامه است. جدیدترین تالیف انگلیسی خانم مهوش السادات علوی “رمزگشایی مثنوی مولوی” (Decrypting Rumi’s Mathnawi, Book Two) است که با مقدمه پرفسور نصر در لندن در تابستان ۲۰۱۶ منتشر شده است.
مرکز پخش در ایران:
تلفن: ۲۲۸۶۹۲۱۷ – ۸۸۳۹۲۵۱۶ – ۸۸۹۹۲۹۶۱
ایمیل:chap.emruz@gmail.com
فهرست مطالب:
* مقدمه سید سلمان صفوی
* دیباچه
* مقدمه مؤلف صفوهالصفا:
فصل اول: ذکر خبر نبوى صلوات الله علیه و آله و سلم بر ظهور شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل دوم: ذکر خبر اولیاءالله قبل از ظهور سلطانالمشایخ و العارفین شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
*باب اول:
فصل اول: ذکر نسب شیخ صفیالدین قدّس الله ســرّه
فصل دوم: ذکر کرامات وقت حمل شیخ صفــیالدین قدس الله سـرّه
فصل سوم: ذکر احوال وقت ولادت شیخ صفیالدین قدّسســرّه
فصل چهارم: ذکر احوال طفولیت شیخ صفیالدین قدّس الله سـرّه
فصل پنجم: ذکر احوال توفیق و طلب شیخ صفیالدین قدس الله سـرّه
نوم اول: ذکر توفیق یافتن شیخ صفیالدین قدس الله سـرّه
نوع دوم: ذکر طلب شیخ صفیالدین قدّس الله سـرّه
فصل ششم: ذکر وصال شیخ صفیالدین قدس الله سـرّه به مرشد الاقطاب و العارفین شیخ زاهد گیلانی قدس الله روحه
فصل هفتم: ذکر احوال شیخ صفیالدین قدسالله سـرّه در زمان شیخ زاهد قدسالله روحه
فصل هشتم: ذکر استخلاف شیخ زاهد قدس الله روحه به شیخ صفـیالدین قدس الله سـرّه و اجازه توبـه و تلقین ذکر
فصل نهم: ذکر شجره، خرقه و نسبت شیخ صفیالدین قدس الله سرّه با پیامبر صلوات الله و سلامه علیه و آله
فصل دهم: ذکر برخی از احوال و کرامات شیخ زاهد قدس الله روحه
نوع اول: ذکر نسب و ابتدای احوال شیخ زاهد قدس الله روحه
نوع دوم: ذکر برخی از کرامات شیخ زاهد قدس الله روحه
تکملــه: ذکر برخی از کرامات شیخ زاهد قدس الله روحه که پس از وصول به حیات باقی
فصل یازدهم: ذکر ارشاد پیامبر صلـوات الله و سلامــه علیــه و آلـه، امت را به شیخ صفیالدین قدس الله سره؛
در مناجات صادقه “مَن رَانی فِی المَنامِ فَقَد رَانی فَاِنَّ الشَیطانَ لا یَتَمَثـَلُ بی“
* باب دوم:
فصل اول: ذکر کرامات شیخ صفیالدین قدس الله سرّه در دریاها و گردابها
فصل دوم: ذکر کرامات شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه در نجات مردم در کوهها، بیابانها، برف، مـه و …
فصل سوم: ذکر کرامات شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه در نجات مردم از زندان، بیماری و دشمنان
* باب سوم:
فصل اول: ذکر نظر لطف محض شیخ صفیالدین قدّس الله سره
فصل دوم: ذکر کرامات شیخ صفىالدّین قدّس الله سرّه ناشی از آزردگی خاطر
فصل سوم: ذکر برخی از کرامات شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه؛ جامع لطف و آزردگیخاطر
* باب چهارم:
فصل اول: ذکر تفاسیر شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه بر آیات کلام الله حکیم
قسم اول: ذکر سؤال و جواب از شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه به روایت شیخ صدرالدین ادام الله برکاته
قسم دوم: ذکر فواید و تفاسیر شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه بر آیات کلام الله حکیم؛
به روایت شیخ صدرالدین ادامالله برکته
فصل دوم: ذکر تفاسیر شیخ صفىالدّین قدّس الله سرّه بر چند حدیث نبوى صلـوات الله و سلامــه علیــه و آلـه
در قالب سؤال و جواب از شیخ قدّس الله سرّه
قسم اول: ذکر تفاسیر شیخ قدّس الله سرّه بر احادیث نبوى صلـوات الله و سلامــه علیــه و آلــه
به روایت شیخ صدرالدین ادام الله برکات
قسم دوم: ذکر سؤال از شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه و بیان تفسیر در پاسخ؛
به روایت شیخ صدرالدّین ادام الله برکته
فصل سوم: ذکر تفاسیر شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه بر کلمات و عبارات مشایخ، به روایت شیخ صدرالدین ادام الله برکته
فصل چهارم: ذکر تفاسیر شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه بر ابیات عرفانی؛ به روایت شیخ صدرالدین ادام الله برکته
فصل پنجم: ذکر کلمات مطلقه مشتمل بر نصایح و مناهی از شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل ششم: ذکر برخى از کلمات منثور شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه؛ به روایت شیخ صدرالدین ادام الله برکته
* باب پنجم:
فصل اول: ذکر احوال جـــنّ
فصل دوم: ذکر کرامات شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه در باب حیوانات
فصل سوم: ذکر کرامات شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه در باب غیرحیوانات
* باب ششم:
فصل اول: ذکر سماع و وجد شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل دوم[۱]: اشعاری از شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
* باب هفتم:
فصل اول: ذکر اخبار شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه از ضمایر مردم
فصل دوم: ذکر کرامات شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل سوم: ذکر کرامات و مکاشفات شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه در باب احوال اموات
فصل چهارم: ذکر کرامات شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه؛ در رابطه با آثار قــدم شیخ قدّس الله سرّه
فصل پنجم: ذکر کرامات متفرقه شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
* باب هشتم:
فصل اول: ذکر متابعت شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه از پیامبر صلــوات الله و سلامــه علیــه و آلـه
فصل دوم: ذکر مذهب شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل سوم: ذکر مجاهدات شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل چهارم: ذکر ریاضتهای شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل پنجم: ذکر فراست شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل ششم: ذکر اجابت دعاى شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل هفتم: ذکر خلوت و اوصاف خلوت شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل هشتم: ذکر تقوی و زهد شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل نهم: ذکر آداب کلام شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل دهم: ذکر تواضع و وقار شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل یازدهم: ذکر حلم و حیاى شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل دوازدهم: ذکر توکل شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل سیزدهم: ذکر قناعت شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل چهاردهم: ذکر یقین شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل پانزدهم: ذکر استقامت شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل شانزدهم: ذکر صبر شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل هفدهم: ذکر شکر شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل هجدهم: ذکر قیام شب و تقسیم اوقات روز شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
فصل نوزدهم: ذکر سخاوت و سماحت شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل بیستم: ذکر هیبت شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل بیست و یکم: ذکر علـوّ همّت شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل بیست و دوم: ذکر وفاى شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل بیست و سوم: ذکر صفاى شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل بیست و چهارم: ذکر خُلق شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل بیست و پنجم: ذکر ترک تکلّف شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
فصل بیست و ششم: ذکر حُسن صورت ظاهر شیخ صفىالدّین قدّس الله سرّه
فصل بیست و هفتم: ذکر سماع هواتف الهى توسط شیخ صفىالدین قدّس اللّه سرّه
* باب نهم:
فصل اول: ذکر بیماری شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه
فصل دوم: ذکر رحلت شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه به حیات باقى
* باب دهم:
فصل اول: ذکر ظهور کرامات شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه به واسطه واقعهها
فصل دوم: ذکر کرامات ظهور یافته پس از رحلت شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه وَ مشاهده صفت شیخ قدّس الله سرّه
فصل سوم: ذکر کرامات ظهور یافته پس از رحلت شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه به حیات باقی
* باب یازدهم:
فصل اول : ذکر عظمت معنوى شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه؛ مشاهده شده توسط ارباب باطن از طریق مکاشفه یا در واقعه
فصل دوم: ذکر عظمت ظاهرى شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه از مشاهدات خلایق
فصل سوم: ذکر برخى از خلفاى جهانگیر و مریدان شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه
* باب دوازدهم:
فصل اول: ذکر برخى از خلفاى عظام شیخ صفیالدین قدّس الله سرّه و بیان کرامت آنها رحمهالله علیهم اجمعین
فصل دوم: ذکر برخى از خلفای جزء و سایر مریدان شیخ صفىالدین قدّس الله سرّه و بیان کرامات آنها رحمهالله علیهم اجمعین
* خاتمه کتاب
- تعلــیقات
فصل اول: ذکر احوال اجداد و فرزندان بزرگوار شیخ قدّساللهسرّه
فصل دوم: مجموعه مقبره متبرکه شیخ قدّساللهسرّه
فصل سوم: ذکر اولیای متصوفه
- منابع
* نمایه آیات
* نمایه احادیث
* نمایه اعلام
* نمایه اماکن
* نمایه عمومی
[۱] . شیخ حسین فرزند شیخ زاهد گیلانی، سلسله التسب صفویه (نسب نامه پادشاهان با عظمت صفوی)، برلین، ۱۳۴۳، صص ۲۹ – ۳۵٫
کلمات کلیدی: شیخ صفی الدین اردبیلی، عرفان، اسلام، ایران، مهوش السادات علوی، سید سلمان صفوی.