اشاره: دو تابلوی جدید استاد محمود فرشچیان؛ نگارگر نامدار معاصر ایرانی با نام‌های «سیمرغ» و «محیط‌زیست، انسان، طبیعت» دیروز با حضور این هنرمند، مسعود سلطانی‌فر رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، بهمن نامور‌مطلق معاون هنرهای سنتی و صنایعدستی این سازمان، محمد مجابی معاون سازمان حفاظت محیط زیست، و جمعی از فرهیختگان و هنرمندان، فعالان محیط‌زیست و علاقه‌مندان در موزه استاد محمود فرشچیان کاخ موزه سعدآباد رونمایی شد.
***
در این مراسم که سهیل محمودی، شاعر معاصر مجری‌گری آن را به‌عهده داشت در ابتدا به بهانه نام اثر «سیمرغ» استاد فرشچیان گفت: سیمرغ نماد حکمت و فرزانگی ایرانیان است. سیمرغ چه در شاهنامه حکیم توس و ماجرای زال و سپس ماجرای رستم و اسفندیار، سیمرغ در «منطق‌الطیر» شیخ شوریده نیشابور و سیمرغ در «عقل‌سرخ» شیخ سهروردی وجه خردورزی و عقل اول است و توجه ایرانیان به سیمرغ یعنی توجه به هوشمندی و حکمت و فرزانگی است.
سپس مهندس سیدبیوک موسوی مدیر کاخ موزه سعدآباد به‌جایگاه سخنرانان دعوت شد. موسوی گفت: برخود می‌بالیم که چنین فضایی و چنین موقعیتی در مجموعه سعدآباد فراهم شده است تا از حضور ارزشمند و بی‌بدیل استاد گرانقدر محمود فرشچیان همه ساله در چنین مراسمی بهره‌مند شویم. همه عزیزان ما دست در دست هم می‌دهند تا فضایی را فراهم آورند که هم از حضور استاد فرشچیان بهره‌مند شویم و هم از آثار ارزشمند ایشان در چنین مراسمی رونمایی شود. به‌سهم خود از خدای بزرگ شاکرم که چنین موقعیتی در اختیار ما قرارداد که ما هم از نزدیک استاد فرشچیان را زیارت کنیم و از وجود و حضور این استاد بی‌بدیل و بی‌نظیر کشورمان که از هر جهت الگو و اسوه هنرمندان ایران محسوب می‌شود ـ هم به‌لحاظ نگارگری‌های ارزشمندی که انجام می‌دهند و هم اخلاق بسیار والای ایشان که زبانزد خاص و عام است ـ فیض ببریم.
پس از سخنان موسوی، سهیل محمودی بار دیگر پشت تریبون قرار گرفت و اظهار کرد: فرهنگ و هنر این سرزمین به‌خودش می‌بالد، استاد فرشچیان در سال‌های پس از۸۰ سالگی هم با دقت و توجه نقش‌هایی را می‌آفریند در حالی‌که شاید پیشکسوتانی دیگر در این سن و سال قلم را کنار می‌گذارند. خوشحالیم که استاد هنوز هم چنین توانایی دارند و سپاسگزار خداوندیم و عمری دراز و سرشار از سلامتی را برای ایشان از درگاه حق تقاضا می‌کنیم.
در ادامه این مراسم، دکتر حسن بلخاری مدرس حکمت و فلسفه در دانشگاه درباره «سیمرغ» در آثار استاد فرشچیان گفت: آنچه که در قلمرو حکمت و اندیشه ما در باب سیمرغ وجود دارد امر شگفت و غریبی است. از طرفی این مفهوم که نزد حکمای مسلمان به‌شدت بالنده شد و نه فقط مصداق حرف و سبب اول بلکه در منطق‌الطیر خود حضرت حق شد. سیمرغ حتی در اندیشه ایرانیان باستان نیز جایگاه فراخی داشته است و علاوه بر اینکه سروش آزادی و اندیشه است، حکیم نیز است. ایرانیان خوش‌ذوق و اندیشمند سیمرغ را تا اعلای وجود بالا بردند و به آن مقامی جاودانه بخشیدند. از جمله حکیمانی که سیمرغ را ستایش کرد و سرود حکیم ابوالقاسم فردوسی بود و از جمله بزرگانی که سیمرغ را با رنگ بر جان ما نقش کرد حکیم فرشچیان بود.
دکتر بلخاری در ادامه، به تعبیر شگفتانگیز شیخ اشراق سهروردی از سیمرغ پرداخت و گفت: داستان سیمرغ در شاهنامه به‌گونه‌ای است که چون رستم از هماوردی اسفندیار به تعبیری ناامید می‌شود، پری از سیمرغ سوزانده می‌شود تا سیمرغ حاضر شود و سیمرغ امر به استفاده تیری از چوب گز که در چشمان اسفندیار نشیند می‌دهد. این داستان حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه است اما شیخ اشراق این داستان را با تعبیری بسیار روحانی بیان کرد. در داستان شیخ اشراق در کتاب شگفتانگیز «عقل سرخ» بحث بر سر چوب گز نیست بلکه چون سیمرغ بر زال ظاهر می‌شود می‌گوید کلاه‌خودی مصقول (صیقل یافته) بر سر رستم بگذار و بر اندامش جوشنی مصقول بپوشان و بر رخش آینه‌هایی مصقول آویزان کن، چون رستم به هماوردی حاضر شد، منِ سیمرغ با تمامی فر و شکوهم از میدان می‌گذرم و چون این بال‌های رنگارنگ بر این خود و جوشن و آینه‌های مصقول بتابد، چشم هر کس را که به این آئینه‌ها بنگرد خیره می‌کند و هر کس که بر این رنگارنگی و تلوّن بنگرد، چشم او خیره می‌شود. اسفندیار چون از شدت عظمت خیره شد، بر زمین می‌افتد و آنگاه زمان کشتن اوست اما چرا شیخ اشراق چنین تعبیری از این قصه ارائه می‌دهد؟ و این نکته بسیار نغزی است در تمدن شگفت ما ایرانیان که از دل حماسه حکمت بیرون می‌آوریم و یا حکمت را به حماسه تبدیل می‌کنم و در هر حال داستان سیمرغ در تعبیر ما داستان بسیار شگفتی است.
بلخاری در پایان سخنانش بیان کرد: اگر ابوالقاسم فردوسی حقیقت را به زبان شعر و حماسه سرود و اگر در فرهنگ ما که به قول مانی کلمه را به نقش تبدیل می‌کرد چرا نباید نقاشان و نگارگران بزرگ ما همان معنا را به زبان نور و نقش عرضه ندارند. ما ایرانیان از تبار کلمه و نقش هستیم. اگر حکیم توس بر این مبنا تجلی حکیم ادبیات و کلام است چرا فرشچیان حکیم هنر ایران نباشد؟
دکتر محمد مجابی معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست که سخنران بعدی این مراسم بود، با یادآوری اینکه همان روز ۲۵اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی است، گفت: حکیم فردوسی کسی است که نامش در تاریخ ماندگار شده است و بعد از هزار سال نام فردوسی برای ما ماندگار است و استاد فرشچیان نیز از زمره چنین بزرگانی هستند که در تاریخ ماندگار می‌مانند و برایشان آرزوی عزت و سربلندی می‌کنم.
مجابی سپس با یادآوری اینکه سال گذشته استاد فرشچیان قرار بود در حوزه محیط‌زیست تابلویی را بیافرینند و امروز شاهد انجام این وعده هستیم، خاطرنشان کرد: خانم دکتر ابتکار علاقه بسیاری داشتند که در این جلسه باشد ولی چون از قبل مشخص شده بود که امروز لوح جهانی یونسکو در ارتباط با تالاب هامون قرار است در محل آن توسط این سازمان داده شود، خانم ابتکار به ناچار رفتند تا در این مراسم حضور یابند.
معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست سپس با اشاره به سخنان دکتر بلخاری درباره شیخ اشراق، گفت: اکنون می‌خواهم به اشاره دیگری از این بزرگمرد بپردازم و آن اینکه در حکمت اشراق سهروردی می‌فرماید، تمامی آنچه که در طبیعت، محیط‌زیست و خلقت است آثار صنع الهی است و هنرمندان در واقع به بیان این آثار صُنع می‌پردازند.
مجابی ادامه داد: حال طبیعت ماست که زخم‌‌خورده است و این طبیعت چه در ایران و چه در جهان نیاز به ترمیم و اصلاح دارد. سیمرغ نشانه حکمت و عقل کامل و نشانه کامل‌بودن است. امیدواریم با این رویکرد زیبای هنری همه بتوانیم سیمرغ باشیم همانطور که وقتی مرغ‌ها در سفر منطق‌الطیر به مقصد می‌رسند می‌بینند که سیمرغ خودشان هستند ما نیز باید این طبیعت آسیب خورده را اصلاح کنیم.
پس از سخنان مجابی، سهیل محمودی مجری این مراسم به‌معرفی کتاب «ابدیت در چرخش‌های خیره‌کننده» برای حاضران در مراسم پرداخت و گفت: این کتاب که پنچ‌شنبه ۲۳ اردیبهشت در نمایشگاه کتاب تهران رونمایی شد کتابی است درباره استاد فرشچیان و دیدگاه هنرشناسان و اندیشمندان ایرانی و غیر ایرانی درباره استاد که توسط خانه فرهنگ گویا منتشر شده است.
سپس دکتر بهمن نامور مطلق معاون هنرهای سنتی و صنایعدستی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایعدستی متنی را که نوشته بود به‌شرح زیر برای حاضران در این مراسم قرائت کرد:
به نام خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه برنگذرد
خداوند نام و خداوند جای
خداوند روزی ده رهنمای
استاد فرشچیان را همه می‌شناسند وی به صفات برجسته‌ای مانند انسانی وارسته. استادی سخاوتمند و نقاشی بی‌همتا اشتهار دارد . اما در اینجا قصد دارم بریکی از ویژگی‌های وی که کمتر شناخته شده است یعنی
«هنرمند متعهد» تاکید کنم. لازم است یادآوری نمایم که در حوزه نقد ادبی و هنری هنرمند متعهد بودن به معنای مسئولیت‌پذیری نسبت به مسائل انسانی و اجتماعی است .
برای مثال : علی شریعتی, جلال آل احمد, ژان پل سارتر یا ادوارد سعید را نویسندگانی متعهد قلمداد می‌کنند . بنابر این هنگامیکه گفته می‌شود فرشچیان هنرمندی متعهد است یعنی نسبت به مسائل و مشکلات انسان امروزی و به خصوص انسان ایرانی احساس مسئولیت می‌کند. با توجه به این مطلب باید گفت که یکی از بزرگترین و سهمگین‌ترین خطراتی که جامعه بشری همچنین جامعه ایرانی را تهدید می‌کند آلودگی‌های زیست‌محیطی است. انسان متکبر مدرن و تفکر خود محور«اومانیستی» به خصوص تکاثر‌طلبی لیبرالیستی موجب خسارت بیشمار و گاه جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست شده است .متاسفانه کشورهای شرقی نیز همین رویه را پیش گرفته‌اند و وضعیتی به مراتب بدتر پیدا کرده‌اند, هوا, خاک و آبها دچار آلودگی و فرسایشهای عمیق و گسترده‌ای شده‌اند و هر آینه جنگلها محدود و بیابانها گسترده می‌گردند.
گی در زبان فارسی و گایا در زبان یونانی به مفهوم مادرزمین آنچنان آسیب دیده است که شاید امکان ترمیم بخشهایی از آن وجود نداشته باشد . حوادث غیر‌مترقبه و غیر‌قابل‌مهار مانند خشکسالی‌های طولانی, سیلابهای گسترده, آتش‌سوزی‌های مهیب و ذوب شدن یخ قطبها زندگی انسان امروز را به مخاطره انداخته است.
آلاینده‌های فسیلی و هسته‌ای تهدیدی بالقوه برای بقاء حیات بشری بر روی زمین محسوب به حساب می‌آیند. واژه‌هایی مانند ریزگرد یا سونامی به واژگانی رایج در فرهنگ عامه تبدیل شده است .
در این موقعیت هولناک و آخرالزمانی است که همه انسانهای برجسته در جستجوی تدبیری موثر برای حل این بحران هستند. هرکس به ویژه گروههای مرجع می‌کوشند تا به حساس‌سازی و فرهنگ‌سازی در زمینه حفظ محیط‌زیست بپردازند. انواع زیر‌رشته‌های مرتبط با اکو شکل گرفته است و توجه به اکولوژی و اکو سیستم مهم تلقی می‌شود.
انتظار می‌رود ایرانیان نقش تعیین‌کننده‌ای در حفاظت از زمین این تنها سرمایه حیات انسانی ایفاء کنند. زیرا در طول تاریخ نگرش و منش فرهنگ ایرانی همزیستی با طبیعت و احترام به محیط‌زیست بوده و آلوده‌کردن عناصر طبیعی یکی از گناهان بزرگ محسوب می‌گردید. اندیشه اسلامی نیز صیانت از طبیعت این نعمت بی‌مانند الهی را از واجبات دینی تلقی می‌کند به همین دلیل شایسته است که هنر و هنرمند ایرانی پیشگام حفاظت از طبیعت و محیط‌زیست باشد .
فردوسی بزرگ که امروز به نام وی نام‌گذاری شده است نسبت به حیوانات جهان‌بینی ایرانی را با ابیات نمادین زیبایی تبیین می‌کند:
میازار موری که دانه کش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است
یا در مورد شهر سبز چنین می‌گوید:
ز مازندران شهر ما یاد باد
همیشه بر و بومش آباد باد
که در بوستانش همیشه گل است
به کوه اندرش لاله و سنبل است
هوا خوشگوار و زمین پر نگار
نه سرد و نه گرم و همیشه بهار
استاد فرشچیان هم به سهم خود در مسئله پردازی هنری محیط زیست اقدام کرده و اثری از آثار خود را به این موضوع اختصاص داده است .
بی شک این اثر در تقویت جریان هنری مرتبط به محیط زیست نقش تعیین کننده ای ایفا می‌کند. بی‌‌تردید تحولی در مضامین هنرهای سنتی و ایرانی شکل خواهد گرفت و می‌توان آثار برگزیده زیادی را از هم اکنون پیش‌بینی کرد که توسط هنرمندان جوان خلق خواهند شد .همراه با این اثر؛ اثر دیگری یعنی سیمرغ نیز رونمایی می‌شود. سیمرغ این پرنده اسطوره‌ای جلوه‌های گوناگونی دارد و از غنی ترین نمادهای فرهنگ ایرانی به حساب می‌آید. نزد فردوسی حکیم نقش حماسی دارد؛ نزد عطار عارف نقش الگویی عرفانی و نزد ژان کلود کری‌یر نمایشنامه‌نویس شهیر نقش اجتماعی آن برجسته می‌شود. هدهد همه مرغان را با همه گوناگونی‌شان جمع می‌کند تا آنها را به حقیقت رهنمون شود. او راهنمای مرغان برای رسیدن به دماوند با صلابت؛ قاف معنویت و اجتماع عدالت می‌شود. استاد فرشچیان هدهد هنر ایرانی است؛ هدهدی که مرغان هنر این کشور را با خود به سوی حقیقت؛ معنویت و عدالت رهنمون می‌شود.
سپس استاد محمود فرشچیان پشت تریبون قرار گرفت و پس از سلام به همه مردم ایران از برگزاری این مراسم و حضور حاضران تشکر کرد.
پس از آن نیز از دو تابلوی «سیمرغ» و «محیط‌زیست، انسان، طبیعت» در موزه استاد محمود فرشچیان رونمایی شد.
