آکادمی مطالعات ایرانی لندن(LAIS)
منوچهر دین پرست
روابط فرهنگی دو کشور ایران و چین، تاریخی دیرینه دارد و به بیش از ۲۵۰۰ سال بازمی‌گردد. در کنار داد و ستد تجاری و روابط بازرگانی که از گذشته‌های دور برقرار بوده، همواره مبادلات تأثیرگذار و تأثیرپذیر فرهنگی، علمی و آموزشی بین دو کشور نیز جریان داشته است. اوج این روابط در دوران طلایی و بالندگی تجارت در مسیر جاده ابریشم بوده است. از این طریق فرهنگ و هنر و حتی مذاهب مختلف ایرانی اعم از زرتشتی، مانوی، نسطوری، بودایی و اسلام از طریق جاده ابریشم وارد چین شده که آثار و نشانه‌های باقیمانده از آن دوران،حکایت از عمق تأثیرگذاری فرهنگ ایرانی در حوزه تمدنی چین دارد. با دکتر غلامرضا اعوانی رئیس انجمن حکمت و فلسفه ایران که اخیراً کرسی تدریس فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی را در چین بر عهده داشته، درباره جایگاه و اهمیت فلسفه و عرفان اسلامی در این کشور گفت و گو کرده ایم. دکتر اعوانی برای چهارمین مرتبه جهت تدریس فلسفه و عرفان اسلامی برای دانشجویان مقطع دکترا به کشور چین دعوت شده است.
کلیدواژگان: حکمت، معنویت، چین، اعوانی، فلسفه، عرفان، تمدن، اسلام، ابن عربی، ابن سینا، ایزوتسو، چیتیک.
دکتر اعوانی درباره جایگاه تمدن های ایران و چین گفت : “ارتباط فرهنگی ایران و چین بسیار مهم است. دو تمدن کهن ایران و چین مستمراً با یکدیگر در ارتباط بوده اند. چین دارای تاریخ مدون چهار هزار ساله است که هم اکنون اسناد تاریخی آن در دسترس محققان است. از سوی دیگر چین در شرق آسیا در کنار دریا، برای خود جهانی است. ایران نیز در وسط قاره آسیا قرار دارد و بسیاری از دانشمندان و تجار از ایران گذر می کرده اند. ایران واسطه رسیدن این افراد به چین و هند و غیره بوده است. ارتباط فرهنگی ایران و چین فوق العاده زیاد بوده، چنان که تا امروز نیز قابل مشاهده است. این ارتباط به دوران قبل از اسلام بازمی گردد. قبل از اسلام، شرق آسیا و چین بودایی بودند. ایرانیان در انتقال دین بودا به چین نقش جدی داشتند. از استادم پروفسور توشیهیکو ایزوتسو شنیدم که ایرانیان در انتقال متون بودایی به چین نقش داشتند و در زمان مانویان تعدادی از ایرانیان به چین رفتند. پس از اسلام این ارتباطات گسترده تر شد. برای مثال در شهر پکن یک مسجد باستانی وجود دارد که هم اکنون نیز مورد توجه مسلمانان است. در زمان مغولان این ارتباط بیشتر شد. به طوری که مغول ها پس از فتح چین، دارای دو پایتخت بودند؛ یک پایتخت در شرق آسیا در چین و دیگری در ایران در مراغه و مبادلات ایران و چین در آن زمان بسیار بیشتر بود. حتی در بعضی از لشکرکشی ها، چینی ها از سرداران نظامی ایرانی استفاده می کردند.”
رییس انجمن حکمت و فلسفه ایران در ادامه سخنان حود اظهار داشت: “مهم تر از همه، ارتباط زبانی و تاریخی و فرهنگی ایران و چین است. فرهنگ ایرانی در ناحیه اسلامی چین بسیار تأثیرگذار بوده است. پنج قرن پیش بسیاری از متون فارسی عرفانی از جامی و عزیزالدین نسفی و کتاب همچنین “مرصادالعباد” به زبان چینی ترجمه شده که از کتاب های کلاسیکی بوده که تدریس می شده است.”
دکتر غلامرضا اعوانی که تا کنون چندین بار در کشور چین به تدریس عرفان و فلسفه اسلامی پرداخته، با اشاره به این نکته که رواج فلسفه و عرفان اسلامی در زمان سلسله سونگ در چین آغاز شده و کتبی از ابن سینا و رازی در این دوره در اختیار دانشمندان چینی قرار گرفته، افزود: “طبق شواهد موجود، در چین آثار بسیاری در علم طب از سوی ایرانیان موجود بوده است. به طور مثال اکنون در چین در داروخانه ها، طب سنتی و گیاهی نیز رواج بسیار دارد که البته در کنار آن داروهای شیمیایی نیز موجود است. بنده در کتبی که آنجا مطالعه کردم متوجه شدم که طب چینی دارای دو بخش است: طب سنتی چین و طب اسلامیِ متأثر از بوعلی سینا و رازی که بسیار رایج است.”
دکتر اعوانی افزود: “البته از فیلسوفان ما کتب جدی چندانی به زبان چینی ترجمه نشده و در زمینه عرفان بسیار بیشتر بوده است. البته در حال حاضر کتب عرفانی و فلسفه اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. هم اکنون طبقه جوان و دانشجویان چینی، به خصوص پس از پشت سر گذاشتن دوران کمونیستی، به فرهنگ سنتی خودشان بسیار علاقه مند شده اند. لذا مطالعه متون کلاسیک بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در دانشگاه های چین بخش مطالعات اسلامی وجود دارد و مطالعه فلسفه اسلامی مورد توجه بیشتری است.”
استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر این نکته که بنده در آنجا بیشتر عرفان و حکمت اسلامی تدریس می کردم اظهار داشت: “در دانشگاه پکن که مؤسسه مطالعات عالی چین در آن قرار دارد و یکی از بزرگ ترین شخصیت های چین ریاست آن را عهده دار است، غالباً زبان فارسی نمی دانند و در پی کسانی هستند که به متون عرفانی و فلسفی اسلامی آشنا باشد. البته این مرکز مخصوص دوره فوق دکتراست و در دانشگاه های دیگر چین، رشته ایران شناسی وجود دارد. در حال حاضر به ملاصدرا، ابن سینا و سهروردی بسیار علاقه مند هستند و بیشتر به جنبه های معنوی و عرفانی توجه دارند.”
دکتر اعوانی افزود: “سه جریان مهم فلسفی اسلامی یعنی سینوی، اشراقی و صدرایی هم اکنون در چین مورد توجه است. نسل جوان اغلب به دنبال ترجمه آثار فیلسوفان هستند. برای مثال یکی از دانشجویان من، مشغول ترجمه کتاب حکمه الاشراق بود که بنده سعی کردم با شرح قطب الدین شیرازی و شهروزی به ایشان کمک کنم. دیگر آثار سهروردی هم مورد توجه است و در پی ترجمه آنها هستند. دانشجویان دیگری هم به نگارش مقالات درباره فیلسوفان اسلامی روی آورده اند. استاد بنده پروفسور ایزوتسو در این زمینه پیشقدم بودند. برخی از متفکران مسلمان هم قبلاً تحقسقاتی در مورد آرای کنفوسیوس انجام داده اند. نسل جدید هم به دنبال این مباحث هستند. بنده در آنجا سعی کردم فلسفه تطبیقی از فلاسفه غربی و اسلامی را تدریس کنم که در چین چه معنایی یافته است. لائوتسه در چین بسیار مورد توجه است، من نیز سعی کردم از آرای او در بحث های تطبیقی استفاده کنم.”
دکتر اعوانی از جمله اساتید فلسفه اسلامی است که به زبان انگلیسی تسلط کامل دارد و در این زمینه تدریس می کند. ایشان همچنین عضو هیئت رئیسه فدراسیون بین المللی انجمن‌های فلسفه جهان و نخستین رئیس انجمن بین المللی فلسفه اسلامی است. استاد اعوانی با اشاره به این نکته که در زمان تدریس در چین، بحث های مختلفی درباره فلسفه تطبیقی و تاریخ فلسفه اسلامی داشت، افزود: “قرار است این سلسله درس ها توسط دانشجویان چینی تنظیم و در قالب یک کتاب به انگلیسی و چینی منتشر شود. در حال حاضر این اثر نیازمند بازبینی است و فکر می کنم تا حدود ۵-۶ ماه دیگر آماده چاپ شود. علاوه بر این در همان دانشگاه، درس هایی در باره مولانا داشتم که با عنوان “مولانا از دیدگاه متافیزیکی” زیر چاپ است.”
دکتر اعوانی همچنین از ترجمه انگلیسی “فصوص الحکم” با عنوان “The Seals of Wisdom” خبر داد: “کتاب “فصوص الحکم” ابن عربی به عنوان یکی از متون مهم و تأثیرگذار فلسفی و عرفانی است که قرار است تا سال آینده منتشر شود. تا کنون کمتر کسی به این کار پرداخته و در زبان انگلیسی چنین منبعی نداشتیم. چون از فصوص الحکم شرح و تفسیر موجود است، اما کتابی در مورد تطبیق مسائل کتاب وجود نداشت. در واقع یک منبع خوب انگلیسی برای دانشجویان فلسفه فراهم می شود.”
ایشان افزود: با توجه به این نکته که در چین آثار مهم فلسفه اسلامی اندک است، تصمیم گرفتم این اثر را ترجمه کنم. این کتاب قرار است به سه زبان فارسی، انگلیسی و چینی ترجمه شود. در حال حاضر مشغول ترجمه انگلیسی کتاب از متن عربی هستم. البته فصوص الحکم ابن‌عربی قبلاً به زبان انگلیسی ترجمه شده است. این کتاب اخیراً نیز توسط بنیامین آبراهام اُف توسط انتشارات روتلج به انگلیسی ترجمه شده است. بنیامین آبراهام اُف، استاد بازنشسته ادبیات عرب و مطالعات اسلامی در دانشگاه بارایلان است که کتب و مقالات متعددی در حوزه ادبیات، تصوف، عرفان، کلام و فلسفه اسلامی نوشته است. تا کنون آثار متعددی درباره ابن عربی توسط افرادی چون ویلیام چیتیک و توشیهیکو ایزوتسو به زبان انگلیسی منتشر شده است. ابن عربی از جمله چهره های فلسفی و عرفانی در جهان اسلام است که بسیار مورد توجه بوده است. در ایران نیز علمایی نظیر دکتر محمدعلی موحد، محمد خواجوی و سیدجلال الدین آشتیانی نیز به شرح فصوص الحکم ابن عربی اهتمام داشتند.