آکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)
منوچهر دین پرست
جلسه شورای همگانی گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم با موضوع محیط زیست و ریزگردها، روز چهارشنبه اول مهرماه ۱۳۹۴ با سخنرانی خانم دکتر معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور برگزار شد. این نشست با حضور آقایان دکتر داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم، دکتر عارف رئیس گروه علوم مهندسی فرهنگستان، دکتر شاهدی معاون پژوهشی علوم محض و کاربردی فرهنگستان، دکتر صالحی عضو فرهنگستان علوم و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، و بیش از ۵۰ نفر از اعضای پیوسته، وابسته و همکاران مدعو گروه علوم مهندسی فرهنگستان و اعضای شورای اتاق فکر مهندسان برجسته کشور، و برخی مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست در سالن کنفرانس فرهنگستان علوم برگزار شد و به بحث درباره پدیده ریزگردها و نیز اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست پیرامون مسائل محیط زیست کشور اختصاص داشت.
در ابتدای جلسه دکتر مصطفی سهراب پور عضو وابسته گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم و استاد دانشگاه صنعتی شریف در خصوص «پدیده ریزگردها در منطقه و به ویژه ایران» سخنرانی کرد. دکتر ضیاءالدین شعاعی مدیر طرح ملی مبارزه با پدیده گرد و غبار، سخنران دوم جلسه بود که گزارشی از اقدامات سازمان محیط زیست در مقابله با این پدیده ارائه نمود. در ادامه دکتر معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور ضمن تشکر از فرهنگستان علوم درباره «سیاست های دولت در پیشبرد توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست» سخنرانی ایراد کرد. مشروح سخنان دکتر ابتکار در ادامه آمده است. در پایان مراسم با حضور دکتر عارف، دکتر داوری اردکانی و دکتر صالحی لوح تقدیری به سخنرانان اهداء شد.
کلید واژگان: محیط زیست، علوم، فرهنگستان، داوری اردکانی، بحران، زمین، دکتر ابتکار، انرژی.
دکتر معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در جلسه شورای همگانی گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم درباره «سیاست های دولت در پیشبرد توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست» سخنرانی کرد و با اشاره به اینکه محیط زیست در کنار امنیت و صلح جهانی در صدر مسائل مورد توجه جهانی قرار دارد، افزود: سال ۲۰۱۵ به دلیل توجه جهانی به دو موضوع توسعه پایدار و تغییرات آب و هوایی و اتخاذ تصمیم های جدید در این دو حوزه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و مبداء تاریخی خاصی برای دنیا خواهد بود.
«رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اهمیت سال ۲۰۱۵ به دلیل نهایی شدن اهداف توسعه پایدار، گفت: مجامع جهانی در تلاشند همزمان با پایان سال ۲۰۱۵ اهدافی جدید با محوریت توسعه پایدار (تلفیق سه مفهوم اقتصاد، اجتماع و محیط زیست) را جایگزین اهداف هزاره کنند که ۱۷ هدف آن مشخص و به زودی در مجمع عمومی سازمان ملل نهایی و تصویب خواهد شد. وی افزود: یکی از محورهای سفر رئیس جمهور به نیویورک حضور در کنار سران سایر کشورها برای تصویب همین اهداف است.
پایداری مهمترین رکن اهداف توسعه
معاون رئیس جمهور افزود: به رغم تأکید بر مباحثی همچون آموزش و بسیاری از اهداف توسعه هزاره در اهداف جدید، عنصر پایداری مهمترین رکن در تدوین آن است که با نگاه ویژه به محیط زیست و رسیدن به توافق در زمینه تغییرات آب و هوایی تعیین شده است. ایشان با اشاره به اینکه در سال منتهی به ۲۰۱۵، باید توافق جدید پس از توافق کیوتو شکل بگیرد، گفت: موضوع تغییرات آب و هوایی، تقریباً مهمترین بحث جهانی است که باید با چند جانبه گرایی به نتیجه برسد. دکتر ابتکار افزود: تمام شواهد و اطلاعات علمی جهان حاکی از این است که مسئله گرم شدن زمین بسیار جدی است و این در حالی است که IPCC پیش بینی های بسیار خوبی با احتمال بسیار نزدیک به یقین و درصد خطای بسیار پایین برای تجربه جهان در مسئله گرم شدن زمین داشت.
عبور از ظرفیت زیستی زمین؛ نگرانی جهانی
دکتر ابتکار عبور از ظرفیت زیستی زمین را یکی از مهمترین نگرانی های جهانی برشمرد و اظهار کرد: دانشمندان معتقدند در بحث تغییرات آب و هوایی، سیستم جهانی در حال گذار از این ظرفیت زیستی و نزدیک شدن به نقطه شکست است و از همین رو خواستار اعمال قوانین سختیگرانه تر برای دولت ها به منظور جلوگیری از این اتفاق هستند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر ضرورت نگاه علمی و تخصصی برای رفع بحران های کنونی محیط زیست، تصریح کرد: بیانات صریح و روشن مقام معظم رهبری در دیدار ۱۷ اسفندماه سال گذشته با فعالان حوزه محیط زیست، همچنین تأکید و سوگیری برنامه های دولت یازدهم بر محور محیط زیست و اعلام اینکه دولت یازدهم دولت محیط زیست است، نقطه عطف بزرگی برای محیط زیست کشور است که باید از آن بهره برد. معاون رئیس جمهور افزود: چرایی اینکه به رغم توانایی علمی بالا در کشور نتوانستیم این توانایی علمی و پژوهشی را کابردی کنیم، نیازمند آسیب شناسی جدی است. دکتر ابتکار اظهار داشت: برطرف کردن معضلات موجود نیازمند مدیریت مبتنی بر دانش روز و بهره گیری از تجربه و خرد است و این به معنای ضرورت استفاده از پژوهش های کاربردی برای حرکت بر پایه دانش، سیاست گذاری و برنامه ریزی اجرایی بر اساس راه حل های علمی و پژوهشی است. ایشان گفت: چالش ها و مسائل محیط زیست به دلیل پیچیدگی بسیار زیاد، درجه بالای عدم قطعیت، تغییر سریع آمار و اطلاعات شبیه به معادله مجهول و وسیعی است که پژوهش به شرط به روز و کاربردی بودن سهم زیادی در کاهش این چالش ها دارند. معاون رئیس جمهور با اشاره به وضعیت نگران کننده ظرفیت زیستی در جهان، گفت: طی ۷۰ سال گذشته ۵۰ درصد از گونه های گیاهی و جانوری دنیا منقرض شده اند و این به معنای نابودی ذخایر ژنتیکی دنیا است.
تغییرات آب و هوایی مهمترین بحران کنونی جهان
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اینکه تغییرات آب و هوایی و تأثیرات منفی آن از جمله مهمترین بحران های کنونی جهان است، تصریح کرد: موضوع تغییرات آب و هوایی از اهمیت ویژه ای برای جهان و ایران برخوردار است و خشک شدن و تخریب اکوسیستم مهم تالابی، تهدید تنوع زیستی جانوری و گیاهی، تخریب و آتش سوزی جنگل ها بر اثر افزایش دما و خشکسالی متأثر از همین تغییرات آب و هوایی است. دکتر ابتکار با یادآوری این موضوع که ریاست اجلاس بین المللی تغییرات آب و هوایی (کپ ۲۱) که قرار است آذرماه سال جاری در فرانسه برگزار و منجر به توافقی جدید در خصوص تغییرات آب و هوایی شود، بر عهده فرانسه است، گفت: طی سفر اخیر به فرانسه با لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه در این خصوص صحبت کردم. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: یکی از مهم ترین اقدامات در این حوزه انطباق برنامه ریزی های ملی با موضوع تغییرات آب و هوایی برای افزایش سازگاری در مقابل این پدیده و کاهش آسیب هاست. ایشان گسترش آلودگی ها، تغییر کاربری اراضی، گرد و غبار، بحران آب را از دیگر چالش های مهم محیط زیست کشور دانست و افزود: به طور کلی نگرانی ها در حوزه محیط زیست به طور مداوم در حال افزایش است.
پروتکل مونترال موفق ترین پروتکل محیط زیستی جهان
معاون رئیس جمهور گفت: در کنار تمامی اخبار نگران کننده و ناخوشایند، یکی از خبرهای امیدوار کننده موفقیت جهانی برای مقابله با از بین رفتن لایه اوزن و موفقیت پروتکل مونترال و کنوانسیون وین است که البته ایران نیز یکی از موفق ترین کشورها در حذف مواد مخرب لایه اوزن است. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: این موفقیت تا حدی است که پروتکل مونترال موفق ترین پروتکل محیط زیستی جهان نام گذاری شده است. ایشان اشاره ای هم به حرکت جهانی برای دستیابی به اقتصاد سبز داشت و اضافه کرد: ایران نیز خواستار دستیابی به توسعه و رشد اقتصادی است با تأکید بر رشد اقتصادی سبز و این به این معنا است که دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی و اشتغال باید بدون تخریب یا ایجاد آلودگی در محیط زیست صورت گیرد. معاون رئیس جمهور با تأکید بر اینکه رویکرد اقتصادی قابل تفکیک از محیط زیست نیست، گفت: دولت یازدهم نیز با رویکرد مثبت به محیط زیست و اولویت بخشی به این حوزه، اقتصاد سبز و توجه به رشد اقتصادی ملازم با مسایل محیط زیستی را مورد پیگیری قرار داده است.
گسترش صلح و امنیت جهانی از ملزومات حفظ محیط زیست
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، توسعه پایدار و تأکید بر گسترش صلح و امنیت جهانی را از ملزومات حفظ محیط زیست برشمرد و یادآور شد: یکی از مهمترین عوامل تخریب محیط زیست گسترش جنگ و خشونت و ناامنی در منطقه و به تبع آن افزایش سرزمین های بدون دولت است. دکتر ابتکار با بیان اینکه ظرفیت زیستی به معنای توانایی کلی یک اکوسیستم برای حفظ شرایط طبیعی اصلی خود است، اظهار کرد: چنانچه میزان مصرف منابع به اندازه ظرفیت زیستی باشد، زمین قادر به خود پالایی سالانه بوده و پسماند تولید شده را جذب می نماید اما در حال حاضر ردپای اکولوژیک میزان مصرف بشر نشان می دهد که در شرایط فعلی تقاضای ما از کره زمین بیش از توان بازتولید آن است. ایشان با بیان اینکه در ایران هم استفاده از منابع بیش از ظرفیت زیستی است، گفت: یعنی میزان مصرف منابع زیستی و تأثیر آن بر محیط زیست بیش از ظرفیت زیستی کشور است و در واقع نشان دهنده این واقعیت است که وضعیت اکولوژیک به سمت ناپایداری حرکت می کند. معاون رئیس جمهور یادآور شد: ایران جزو تولید کنندگان رده بالای CO2 در جهان است و این در حالی است که ردپای کربن بالاترین سهم در ردپای اکولوژیک را دارد. دکتر ابتکار اشاره ای هم به تصویب سیاست های کلی محیط زیست در مجمع تشخیص مصلحت نظام داشت و گفت: تصویب این سیاست ها به آن جهت از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است که بر اساس قانون اساسی، سیاست های کلی در حوزه های مختلف پس از ابلاغ رهبری به عنوان یکی از مهمترین اسناد بالادستی، روشنگر و هدایتگر قوانین و برنامه های کشور است. وی با اشاره به اینکه سیاست های کلی نظام در حوزه محیط زیست برای نخستین بار با تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام به رهبری تقدیم می شود، گفت: بر اساس قانون اساسی این سیاست ها پس از تأیید و ابلاغ توسط مقام معظم رهبری، لازم الاجرا خواهد بود. معاون رئیس جمهور گفت: گزارش خلاصه وضع محیط زیست هشت سال گذشته نیز پس از سال ها تهیه شده و امیدواریم پس از انتشار این گزارش بتوانیم با دستیابی به آمار و اطلاعات دقیق از وضع محیط زیستی که در ابتدای کار دولت یازدهم تحویل گرفته ایم در راستای بهبود محیط زیست کشور گام برداریم. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: از آنجا که گزارش خلاصه وضع محیط زیست هشت سال گذشته بر اساس شاخص‌های بین المللی و قابل سنجش تهیه و تدوین می شود، یکی از مهمترین ابزار برای سیاستگذاری‌های کلان است و فرهنگستان علوم می تواند با تکیه بر تجربه و توانایی علمی و دانش تخصصی اعضا خود به صورت علمی به بررسی این گزارش بپردازد. دکتر ابتکار با اشاره به اقدامات مؤثر و امیدوار کننده دولت برای رفع چالش های محیط زیستی کشور، یکی از این اقدامات مثبت را مصوبه ۱۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ دولت برای مقابله با آلودگی هوا کشور و تعیین تکلیف دستگاه ها در این حوزه دانست و گفت: بهبود کیفی و چشمگیر هوای تهران در سال ۹۳ نسبت به سال ۹۲ و یا کاهش یک چهارمی تعداد روزهای ناسالم در اصفهان به دلیل حذف سوخت مازوت از نتایج مثبت اجرای این برنامه هاست.
تغییر الگوی آلودگی هوا در تهران
دکتر ابتکار گفت: در حال حاضر شاهد تغییر الگوی آلودگی هوا به ویژه در تهران از آلودگی های ناشی از سوخت های فسیلی و احتراق که به واسطه اقداماتی همچون توزیع سوخت استاندارد، استاندارد سازی خودروها شاهد کاهش چشمگیر آن بوده ایم به سمت آلودگی ناشی از پدیده گرد و غبار هستیم. معاون رئیس جمهور سیاست های دولت یازدهم برای توسعه اقتصاد کم کربن، کاهش گازهای گلخانه ای، آموزش و فرهنگ سازی حفظ محیط زیست را از دیگر اقدامات در راستای حفظ محیط زیست برشمرد و گفت: به طور مثال افزایش و توسعه مدارس محیط زیستی Eco_ Schools ، اجرای طرح مدارس جامع محیط زیستی (جم) با همکاری وزارت آموزش و پرورش، تغییر محتوا و بازنگری در مطالب کتب درسی دانش آموزان با رویکرد آموزش های محیط زیستی، آموزش محیط زیستی مربیان پیش آهنگی، احیای جشنوراه بین المللی فیلم سبز ایران پس از ده سال وقفه، جریان سازی محیط زیستی توسط هنرمندان و ورزشکاران به عنوان سفیران محیط زیست از جمله مهمترین اقدامات برای توسعه فرهنگی حفظ محیط زیست با همکاری سایر دستگاه هاست. دکتر ابتکار فعالان مدنی و سازمان های مردم نهاد را یکی از قوی ترین ابزار نظارتی بر فعالیت های حاکمیتی دانست و تاکید کرد: در صورت برخورداری فعالان و اعضای سمن ها از نگاه و توان علمی و تخصصی بالا، آن ها می توانند سنجشگران مؤثر میزان دستیابی یا انحراف از شاخص ها برای دولت ها باشند زیرا نظارت صحیح تضمین کننده کیفیت اقدامات است. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: به همین جهت در هیأت دولت مصوب شد که الزاماً یک نفر به نمایندگی از شبکه سمن های هر استان ضمن برخورداری از حق رای در شورای برنامه ریزی فرابخشی استان ها حضور داشته باشد. دکتر ابتکار خاطرنشان کرد: نماینده سمن ها پس از عضویت کارگروه محیط زیست، آمار و توسعه پایدار ذیل شورای برنامه ریزی فرابخشی استان ها می تواند به نمایندگی از جمیع سمن های استان خود در فرآیند تصمیم سازی و برنامه ریزی استان مشارکت داشته باشد. ایشان یکی دیگر از مزیت های این اقدام را تمرین برای استفاده از پتانسیل جمعی به جای فردگرایی برشمرد و گفت: یکی از مهمترین انتظارات ما از سمن ها در کنار جریان سازی مثبت اجتماعی، حرکت به سمت انجام فعالیت های تخصصی و علمی برای افزایش اثر حضور و مشارکت مردمی در سیاست ها و برنامه ریزی ها است.
شبکه سازی یکی از ابزار توانمندسازی سمن ها
معاون رئیس جمهور شبکه سازی سمن ها را یکی از مهم ترین ابزار توانمندی آنها برشمرد و اظهار کرد: شبکه سازی درست سمن ها می تواند در کنار کمک به رشد و پیشرفت جامعه، منجر به ارتقاء زیرساخت ها برای نهادسازی شود. دکتر ابتکار ضمن یادآوری اهمیت ارزیابی زیست محیطی در حرکت به سمت توسعه پایدار، اشاره ای هم به بحث تفویض اختیار ارزیابی های زیست محیطی به استان ها داشت و افزود: به دلیل اهمیت بحث ارزیابی، در این دوره بازنگری کامل ارزیابی زیست محیطی در دستورکار قرار گرفت و مطالعه ارزیابی حدود ۲۰ محور از ۵۳ محور ارزیابی و نظارت بر تمام ۵۳ محورهای ارزیابی مستقیما به استان ها واگذار شد. ایشان با تأکید بر اینکه ارزیابی زیست محیطی یک فرآیند دانش بنیان و مهم ترین عامل پیوند میان توسعه پایدار با محیط زیست است، اشاره ای هم به مشکلات ناشی از احداث سد گتوند داشت و گفت: اگر ارزیابی و مطالعات زیست محیطی این سد با دقت و نگاه علمی همراه بود، امروز با مشکلات ناشی از احداث آن مواجه نبودیم. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: ارزیابی زیست محیطی باید ارزیابی راهبردی باشد تا بتواند کارایی لازم را در فرآیند توسعه پایدار کشور داشته باشد و از این رو نیازمند توانمندسازی علمی در این زمینه هستیم. معاون رئیس جمهور ضمن یادآوری اهمیت ارزش گذاری اقتصادی محیط زیست، گفت: این ارزش گذاری شامل دو بخش ارزش گذاری اقتصادی منطقه یا اکوسیستم و ارزش گذاری خدمات منطقه و اکوسیستم به بشر است. دکتر ابتکار توسعه مشاغل سبز را از دیگر اولویت های دولت و سازمان حفاظت محیط زیست در راستای حفظ محیط زیست کشور برشمرد و اظهار کرد: بخشی از این هدف از طریق برگزاری نمایشگاه بین المللی محیط زیست و معرفی فن بازارها با هدف ترویج فن بازارهای سبز پی گیری می شود.
صندوق ملی محیط زیست ابزار مهمی برای تقویت برنامه های زیست محیطی
دکتر ابتکار اشاره ای هم به فعالیت های صندوق ملی محیط زیست داشت و افزود: صندوق ابزار مهمی برای تقویت مالی برنامه های مختلف زیست محیطی و اجرای سیاست‌های محیط زیست در کشور، همچنین جلب مشارکت‌های بین‌المللی و سازمان‌های مردم‌نهاد است. ایشان تاکید کرد: فعالیت صندوق ملی محیط زیست می تواند شتاب دهنده رشد فناوری های سبز و حمایت از نوآوری‌های این حوزه در کشور باشد. معاون رئیس جمهور ادامه داد: براساس تکلیف ماده ۱۹۰ قانون برنامه پنجم تمام دستگاه های اجرایی موظف هستند به منظور کاهش اعتبارات هزینه های دولت، سیاست های مصرف بهینه منابع پایه و محیط زیست را با اجرای برنامه مدیریت سبز شامل مدیریت مصرف انرژی، آب، مواد اولیه و تجهیزات شامل کاغذ، کاهش مواد زاید جامد و بازیافت در ساختمان های و وسایط نقلیه انجام دهند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در همین راستا سازمان حفاظت محیط زیست اقدام به صدور کارنامه مدیریت سبز برای کلیه دستگاه ها کرده است.