آکادمی مطالعات ایرانی لندن(LAIS)
منوچهر دین پرست
در کنفرانس بین المللی “ادیان برای صلح” که طی روزهای ۲۶ و ۲۷ شهریور در نیویورک برگزار شد، آیت الله دکتر سید مصطفی محقق داماد، رییس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، سخنانی ایراد نمود. دکتر محقق داماد در این نشست جانبی سازمان ملل متحد به ایراد یک سخنرانی تحت عنوان « اندر نکوهش خود برتر بینی قدسی» پرداخت. وی در ابتدا اظهار داشت: “در زمان معاصر که در قسمت هائی از جهان درگیری های دینی فزونی یافته و روزانه انسان های زیادی به خاک و خون کشیده می شوند و گروههای کثیری بی خانمان و زنان و کودکانی از سرپناه خویش آواره بیابان ها می شوند، این اتهام متوجه ادیان است که درگیری و نزاع مقتضای ذات تعلیمات دینی است زیرا به موجب تعلیمات دینی، انسان ها به مومن و کافر و جوامع، به خودی و غیرخودی تقسیم می شوند و همین امر آغاز جدائی ، کشمکش، عداوت و نزاع است.” دکتر محقق داماد در ادامه سخنانش با تأکید بر این نکته که “در عصر حاضر وظیفه اصلی عالمان دینی تلاش وسیع برای رفع این اتهام است” اظهار داشت: “تحقق این مقصود و پاک کردن دامان ادیان از این نسبت زشت و کریه، کار آسانی نیست”.
رییس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم افزود: “به نظر اینجانب برای رسیدن به این مقصود دو مرحله را باید در نظر داشت. نخست باید از بعد نظری منابع دینی را باز خوانی و تفسیری نو از آن ارائه نمود. مؤمن و کافر یعنی چه ؟ آیا این کلمات در تمام زمان ها و همه شرائط، معنا و مفهوم واحد داشته و دارد یا متفاوت است و برای دهی ست یابی به آنها باید به شرایط کاربردی و زمان و مکان آن توجه نمود؟ پس از آن این حقیقت باید را برای پیروان ادیان الهی تبیین شود که در جهان معاصر برای دست یابی به تعالی، رشد و تکامل اخلاقی که مقصود نهایی تعالیم ادیان و انبیائ الهی است، جز هم زیستی انسانی و پذیرفتن دیگران و رعایت حقوق و آزادی های آنها، از جمله آزادی فکر، عقیده و بیان؛ راه دیگری پیش روی ما وجود ندارد وَ آن سوی این راه و انحراف از آن؛ عداوت، جنگ ، خونریزی، هلاکت و سرانجام انزوای ادیان خواهد بود.”
سازمان ملل متحد هر سال نشست هایی جانبی در موضوعات مختلف برگزار می کند. مدیریت و برگزاری این نشست ها بر عهده مؤسسات غیردولتی مستقل است مؤسسه بین المللی ادیان برای صلح در سال جاری یک نشست دو روزه جانبی برگزار کرد که آیت الله دکتر محقق داماد به عنوان تنها عالم شیعی به این نشست دعوت شد. دکتر محقق داماد در بخشی از سخنان خود گفت : “من به آیه مهمی از قرآن مجید استناد می کنم که همه ما مسلمانان آن آیه عظیم را ملاحظه کرده ایم. قرآن کریم در این آیه، وحدت خانواده بشری را اعلام نموده و خط مشی زندگی دینی را تعیین کرده است. در سوره حجرات آیه ۱۳ آمده است “اى مردم! ما شما را از مردى و زنى آفریدیم و شما را گروه ها و قبیله ها کردیم تا یکدیگر را بازشناسید. بی گمان گرامى ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترین شماست. به راستى که خداوند دانایى آگاه است”.
این عالم شیعی که در نشست جنبی سالیانه سازمان ملل متحد سخنرانی می کرد، اظهار داشت: “در این ایه سه نکته مهم وجود دارد. نکته نخست این که مخاطب این آیه عموم انسان ها هستند، نه فقط جامعه مؤمنین یا مسلمین. نکته دوم آیه این که همه انسان ها را عضو یک خانواده واحد بشری خوانده و پدر و مادر همه آنان را یک مرد و زن برشمرده است. نکته سوم این که بر شناسائی حقوق اعضای خانواده واحد بشری که هدف خلقت انسان هاست تأکید دارد”. به گفته دکتر محقق داماد ” این آیه شریفه با ارزش ترین افراد بشر نزد خداوند را باتقواترین آنها دانسته است. البته ناگفته پیداست که تقوا در این آیه شریفه، تقوای درون دینی نیست. مراد از تقوا در این آیه، رعایت اصل مطرح شده در صدر آیه یعنی احترام به اعضای خانواده بشری و شناسائی حقوق دیگران و نادیده گرفتن خودبرتربینی قومی، نژادی و حتی فکری است”. این استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: “تمایز ایمان و کفر نزد خداوند محاسبه می شود و در حقوق شهروندی و این جهانی تأثیری ندارد. هیچ گروهی نباید خود را فرزند خدا و یا با ختم نبوت خود را، نماینده خاص خدا بداند و به دیگران با دیده حقارت بنگرد و آنها را به اطاعت از خویش وادارد”. دکتر محقق داماد تصریح کرد: “قرآن مجید به صراحت عناوینی از قبیل فرزندان خدا ، دوستان خدا و اولیاء خدا را برای خویش دانستن و از این رهگذر، خود را برتر از دیگران دیدن را نفی نموده و مخالف توحید دانسته است.”
این عالم شیعی که در حضور رهبران دیگر ادیان مختلف جهان سخن می گفت، با استناد به آیه ۱۸ سوره مائده گفت : “یهود و نصاری خود را فرزندان و دوستان خدا و از این رهگذر، معاف از هرگونه بازخواست می دانند. این اشتباهی بزرگ است. آنها نیز بشر و همانند سایرین هستند. عفو و عذاب به دست خداوند است. آسمان و زمین در اختیار اوست و هیچ کس در این امر امتیازی ندارد. در آیه ۶ سوره جمعه نیز تأکید شده است: “بگو اى یهودیان! اگر مى پندارید از میان مردم، تنها شما دوستان خداوندید؛ اگر راست مى گویید باید متمایل به مردن باشید.” به گفته دکتر محقق داماد “مقتضای توحید سلب هر گونه پرستش است و پرستشِ وابستگی های خود و خودی، از زشت ترین چهره های شرک محسوب می شوذ.” رییس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم تأکید کرد: “خودبرتربینی قدسی، توالی فاسد و آثار شومی دارد. یکی از این آثار که زندگی را بر آن فرد و دیگران سخت و تلخ می سازد این است که چنین شخصی همواره احساس وظیفه الهی می کند که دیگران را ارشاد کند و افکار فرآورده خود را که حق مطلق می داند؛ بر دیگران تحمیل نماید و در صورت مقاومت، با آنها بستیزد و از این رهگذر به خیال آن که آنها را به بهشت برین واصل کند، زندگی آنها را را به جهنمی سوزان تبدیل سازد.” دکتر محقق داماد در پایان سخنان خود با استناد به شعری از سعدی شیرازی شاعر بزرگ ایرانی گفت: “سعدی شاعر نامدار ایرانی این گونه برتربینی را «شرک تقوا نام» خوانده است. یعنی این خصلت، شرکی است که پوشش تقوا دارد: برخیز تا یک سو نهیم این دلق ازرق فام را / بر باد قلاشی دهیم این شرک تقوا نام را “
این همایش بین المللی با حضور اندیشمندان و متفکرانی از کشورهای مختلف جهان در نیویورک برگزار شد. سخنران افتتاحیه این نشست، بانکی مون دبیرکل سازمان ملل بود. هدف برگزاری این کنفرانس، تأیید هماهنگی و همسازی بین ارزش های زیربنایی اهداف توسعه پایدار (SDGs) و ارزش های ادیان بزرگ جهان بود. برگزاری این کنفرانس یک هفته قبل از تصویب نهایی اهداف توسعه پایدار (SDGs) توسط رهبران جهان صورت گرفت. نمایندگان بزرگ ادیان جهان، پس از بررسی این برنامه از منظر اخلاقی و دینی در کنار دیپلمات ها و کارشناسان توسعه، طی یک اعلامیه عمومی حمایت خود را از اهداف توسعه پایدار (SDGs) اعلام کردند.
کلمات کلیدی: ادیان، صلح، قرآن سازمان ملل، مطالعات اسلامی، دکتر محقق داماد، فرهنگستان علوم.