محسن آزموده
آکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)
تا دهه هفتاد میلادی باور رایج این بود که کار دین دست کم در عرصه عمومی تمام شده و ادیان دیگر سخن چندانی برای ارائه در زندگی عمومی ندارند، اندیشه ای که از انتقادهای بی شائبه به باورهای دینی نشات می گرفت و ارائه ایدئولوژی های جهان شمول همچون بدیل، بدان قوت می بخشید. اما امروزه و در پایان نخستین دهه از سده بیست و یکم دیگر تردیدی به جا نمانده که دین یکی از عناصر اساسی و ارکان فرهنگ انسانی ست و گریز و گزیری از حضورش در تمام عرصه های زندگی بشر نیست. از این رو گسترش مبادلات فرهنگی میان انسان ها آشنایی ولو اجمالی از ادیان را ضروری می سازد.
اما چه کسی می تواند ادعا کند که یک تنه همه ادیان را می شناسد؟ به کدام کتاب یا راهنمای ادیان می توان اعتماد کرد؟ اثری که یک مسیحی نگاشته یا کتابی که یک یهودی یا مسلمان یا هندو تحریر کرده است؟ «سیری در ادیان جهان» را هشتاد پژوهشگر از سراسر جهان تالیف کرده اند. کتابی با سرویراستاری پروفسور کریستوفر پارتریج استاد مطالعه ادیان معاصر کالج چستر انگلستان به همراه دوازده ویراستار مشاور که هر یک استاد مطالعات ادیان در بهترین دانشگاه های جهان هستند، از هاروارد و گوتینگن تا یل و کمبریج.
کتاب مجموعه ای از مدخل های ژرف، برانگیزنده و قابل فهم بر تاریخ، باورها و شعایر ادیان از دوران پیش از تاریخ تا تحولات قرن حاضر است. مقاله های کتاب در عین قابل فهم بودن، دقیق و موثقند.
ویژگی دیگر اثر در کنار چاپ نفیس، استفاده از تصاویر رنگی، نقشه ها و نمودارها در کنار متن است که ضمن افزایش جذابیت به فهم بهتر مطلب یاری می رساند. کتاب از سیزده بخش تشکیل شده است. در بخش نخست با عنوان شناخت دین، ضمن معرفی دین با مهم ترین حوزه های دین پژوهی معاصر از جمله جامعه شناسی دین، انسان شناسی دین، روان شناسی دین و ارتباط دین با اسطوره شناسی آشنا می شویم. در این بخش همچنین سیر مختصر زمانی دین برای آشنایی اجمالی ارائه شده است.
در بخش دوم با عنوان ادیان باستانی به نخستین ادیان پیش از تاریخ اشاره می شود و نقش دین در نخستین تمدن های بشری از جمله آزتک ها و اینکاها، خاور نزدیک به عنوان گاهواره تمدن، مصر باستان، یونان و رم بررسی می شود. عنوان بخش سوم ادیان بومی است. اکثر ادیان جهان را ادیان بومی تشکیل می دهند و تنوع این ادیان به تنوع زبان های رایج قطعات موسیقی و وسایل امرار معاشی است که مردمان بسیار و گوناگونی که آن ها را ارزنده می یابند به کار می برند. کتاب برای بررسی ادیان متنوع بومی سراغ جوامع مختلف بشری از استرالیا و ملانزی تا آفریقا و اسکاندیناوی رفته است و در هر یک از این جوامع ادیان بومی مردمان را معرفی کرده است. بخش های چهارم تا یازدهم این کتاب به معرفی ادیان بزرگ جهان اختصاص یافته است و به ترتیب دین های هندو، جین، بودا، سیک، زردشت، یهودیت، مسیحیت و اسلام معرفی می شوند. شیوه معرفی هر یک از این دین ها چنان است که ابتدا مروری تاریخی بر آن دین صورت می گیرد. سپس متون مقدس و احیانا جهان بینی و فلسفه آن دین معرفی می شود. در ادامه باورهای آن دین معرفی می شود و در صورت لزوم نگرش آن دین به خانواده و جامعه مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش بعدی اعیاد و عبادت های آن دین معرفی می شود.
یکی از ویژگی های خوب کتاب در معرفی ادیان آن است که در هر فصل بخشی را به معرفی دیدگاه های یکی از باورمندان به آن دین اختصاص می دهد. این گونه خواننده می تواند ضمن آشنایی بیرونی با یک دین، از نگاهی درون نگرانه آموزه های آن دین را بشناسد. همچنین در هر فصل به وضعیت کنونی و امروزین آن دین در جهان اشاره می شود.
بخش دوازدهم کتاب به ادیان شرق آسیا اختصاص یافته است. کتاب در این بخش به معرفی آیین کنفوسیوس و آیین دائو یا تائو می پردازد و آن ها را با سایر ادیان مقایسه می کند.
در بخش سیزدهم دین در دنیای امروز را مورد بررسی قرار می دهد. در این بخش ابتدا به وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سده بیستم و آغاز سده بیست و یکم اشاره می شود و سپس مهم ترین جریان های فلسفی و فکری که در نگرش انسان به دین تاثیرگذار بوده اند، از اگزیستانسیالیسم تا پسامدرنیسم مورد بررسی قرار می گیرند. سپس جنبش های دینی جدید معرفی می شوند. مراد از جنبش های دینی طیف گسترده ای از سازمان های دینی است که در دوران اخیر پدیدار گشته اند. دین و جهانی شدن یکی از سرفصل های این بخش است که به تاثیر رخدادهای متنوع سیاسی، علمی، تکنولوژیک و فرهنگی به وجود آمده بر گسترش ادیان و تاثیر و تاثر آن بر دین ورزی انسان ها می پردازد. همچنین در این بخش به رابطه دین و سیاست نیز اشاره می شود و ضمن اشاره به سویه های سیاسی ادیان، تاثیر دین بر سیاست و سیاست بر دین را می کاود.
در پایان کتاب همچنین بخشی تحت عنوان «شرح اصطلاحات و نام ها» آمده است که به قلم کریستوفر پارتریج به روز شده است و برای همه اصطلاحات و نام های خاص کتاب توضیحات مختصر و مفیدی ارائه شده است.
کتاب «سیری در ادیان جهان»از روی ویرایش سوم آن به تازگی با ترجمه عبدالعلی براتی توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است. این اثر به ویژه برای آموزگاران، دانشجویان، افراد عادی علاقه مند و نیز پژوهندگان حرفه ای که می خواهند به نگرشی اجمالی، شفاف، دقیق و جامع نسبت به باورها و شعایر دینی جهان دست یابند، بسیار مناسب است.