حائری یزدی، مهدی
مهدی حائری یزدی (زادهٔ فروردین ۱۳۰۲ در قم – درگذشتهٔ ۱۸ تیر ۱۳۷۸ در تهران) فیلسوف و فقیه شیعه ایرانی، استاد حوزه علمیه قم، دانشگاه تهران و دانشگاههای کانادا و آمریکا، نماینده بروجردی در آمریکا و اولین سفیر ایران در آمریکا پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود. او فرزند عبدالکریم حائری یزدی (مؤسس حوزه علمیه قم) بود.
حائری یزدی علوم حوزوی را نزد روحالله خمینی، احمد خوانساری، میرزا مهدی آشتیانی، سید حسین طباطبایی بروجردی و سید محمد حجت کوه کمری فرا گرفت و پس از اخذ درجه اجتهاد به عنوان نماینده سید حسین طباطبایی بروجردی به آمریکا سفر کرد. در آمریکا و کانادا هم به آموختن فلسفه غرب پرداخت و موفق به گرفتن درجه دکترا در رشته فلسفه تحلیلی با تز دکترای «علم حضوری، اصول معرفتشناسی در فلسفهٔ اسلامی» از دانشگاه تورنتو شد. او مدرس فلسفه اسلامی(مشا، اشراق و حکمت متعالیه) و فلسفه تحلیلی در ایران و غرب(آمریکا، کانادا و انگلیس) بود.
فلسفه سیاسی:
حکمت و حکومت کتابی است که مهدی حائری یزدی، نظریه سیاسی خود یعنی «وکالت مالکان شخصی مشاع» را بیان میکند. وی در این کتاب با نقدی درون دینی بر حکومت دینی و نظریه ولایت سیاسی فقیه از نظریه وکالی بودن حکومت و مشروعیت دمکراتیک دولت جانبداری میکند. بر اساس نظریه حائری افراد جامعه نسبت به کشور خود نوعی مالکیت شخصی مشاع دارند و اداره آن را به وکالت از خود به شخص حاکم واگذار کردهاند.( سید علی میرموسوی، مجله مهرنامه، شماره ۱۳، ۱۳۹۰.) او مخالف نظریه ولایت مطلقه فقیه و ولایت فقیه انتصابی بود.
مهدی حائری یزدی، با استناد به ارسطو، حکومت را نماد هر جامعه دانسته و معتقد است که حکومت متناسب با جامعه شکل میگیرد. در این دیدگاه، نحوه ارتباط افراد با جامعه همانند مالکیت شخصی در ملکی مشاع است که همه به نحو مساوی و مشترک در آن سهیماند. سپردن حاکمیت به شخص یا گروه خاص نیز توسط مردم انجام میشود. به این ترتیب، در نظر حائری حکومت از مقوله وکالت است نه ولایت.(حائری یزدی، حکمت، ص۷۲ ۷۶ و ۱۰۱ ۱۰۲ و ۱۷۷ ۱۷۸) در شماره اول فصلنامه حکومت اسلامی متعلق به دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری مقالهای با عنوان«سیری در مبانی ولایت فقیه»[۱۲] از عبدالله جوادی آملی منتشر شد که بگونهای نقد این نظریه بود این مجله در شماره بعدی پاسخهای حائری با عنوان نقدی بر مقاله «سیری در مبانی ولایت فقیه»( فصلنامه حکومت اسلامی، شماره۲.) را منتشر کرد. محمد مؤمن عضو مجلس خبرگان رهبری در کتاب «حکومت حکیمانه: نقد نظریه حکمت و حکومت» که حاصل درسهای او است به نقد این نظریه پرداخته است.
معرفتشناسی و مسئله علم یکی از دغدغههای فکری مهم حائری بوده، چنانکه رساله دکتری خود را درباره علم حضوری نگاشته است.
در تفسیر معنای امکان خاص و موجبه سالبهالمحمول و برخی مباحث به هم پیوسته در این باب در فلسفه اسلامی، با علامه سیدمحمدحسین طباطبائی اختلافاتی داشته که به صورت سلسله انتقادات و پاسخها منتشر شده است. (جستارها، ص ۲۰۳-۲۷۸)
حائری در آثار خود به فلسفه عملی نیز توجه ویژه داشته است. به عقیده او، فلسفه عملی، که به هستیهای مقدور میپردازد، نوعی عقلورزی است و سیاست مدن، که یکی از شاخههای آن است، همان فن کشورداری و حکومت است و به این ترتیب میتوان گفت که حکومت از حکمت اشتقاق یافته و به معنای تدبیر اندیشمندانه و عادلانه در امور داخلی و خارجی شهروندان است نه به معنای فرمانروایی و تحکم بر زیردستان. وی در این باره به رأی افلاطون در رساله جمهور استناد کرده است.(حکمت، ص ۵۹-۶۰)
آثار:
هرم هستی: تحلیلی از مبادی هستیشناسی تطبیقی، مهدی حائری یزدی، مسعود علیا (ویراستار)، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
سیاستگری و سیاستاندیشی: زندگی و فکر سیاسی، مهدی حائری یزدی، ناشر: علم
دیدار با رفیقان، مهدی حائری یزدی، تقی واحدی، ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان – ۱۳۸۱
علم کلی، مهدی حائری یزدی، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جستارهای فلسفی (مجموعه مقالات)، مهدی حائری یزدی، مسعود علیا (ویراستار)، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
کاوشهای عقل نظری، مهدی حائری یزدی، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
کاوشهای عقل عملی: فلسفه اخلاق، مهدی حائری یزدی، ناشر: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
شرح اصول کافی: کتاب عقل و جهل، کتاب توحید، مهدی حائری یزدی، ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، انتشارات حکمت
شرح حرکت اسفار، مهدی حائری یزدی، ناشر: انتشارات حکمت – ۱۳۹۴.