منوچهر دین پرست
آکادمی مطالعات ایرانی لندن(LAIS)
اشاره: مجموعه ده جلدی “ایران فرهنگی” گردآوری‌ای در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران، از گذشته تا به امروز است. از این مجموعه که تا کنون چهار مجلد آن منتشر شده و جلد پنجم نیز در دست انتشار و مابقی مجلدات در حال تالیف و تدوین است ما می‌توانیم ترسیمی از “ایران فرهنگی” را در پهنه تاریخ از گذشته تا کنون در زمینه‌های مختلف به دست بیاوریم.
دکتر داریوش فرهود، درباره این مجموعه گفت: میهن ما ایران، به گواهی تاریخ، در طول شش هزار سال گذشته، با فراز و فرودهایی، همیشه به عنوان یک کانون اثرگذار فرهنگی در منطقه و حتی جهان مطرح بوده است. ایرانیان طعم تلخ تجزیه سرزمین وسیع خود را تا ابد، در خاطره تاریخی خود نگه خواهند داشت و در طول دویست سال گذشته سرزمینهای زیادی از ایران گرفته شده اما اکنون در دورانی زندگی می‌کنیم که توجه به ایران فرهنگی و توجه به تاریخ و هویت آن بیش از گذشته احساس می‌شود”.
وی در ادامه افزود: “ایرانی که ما الان داریم، سرزمینی است که تقریبا در زمان فتحعلیشاه و ناصرالدین شاه شکل گرفت. دو سوم ایران را در عهد قاجار بخشیدند. تا پیش از آن بخش‌های عمده ای از کشورهای ارمنستان و گرجستان و آذربایجان به ایران متعلق بود. انگلستان با فشارهایی که به دربار قاجار می‌آورد، به تدریج این سرزمین‌ها را به نفع روس‌ها از ایران جدا کرد. ایران سیاسی فعلی یک سوم ایران در زمان آغامحمد خان قاجار است. پیش از آن که البته ایران بسیار وسیع‌تر نیز بوده است. حالا کاری به ایران زمان هخامنشی نداریم که از غرب تا مصر و حبشه و قسمتی از سودان و الجزایر و لیبی و از شرق تا میانه هندوستان امتداد داشت. به همین خاطر احساس کردم اگر بخواهم در مورد ایران سخن بگویم باید در مورد مسائلی سخن بگویم که مردم تمام این سرزمین وسیع از آن بهره‌مند هستند.
در بخشی از کتاب با عنوان ایران فرهنگی توضیح داده ام که مقصود از ایران فرهنگی چیست. ایران فرهنگی سرزمینی است که در آن مظاهر فرهنگی ایران اعم از ادبیات، آداب، رسوم، تاریخ، زبان و … حضور دارد. به نظر من نمی‌توان هیچ پایه اشتراکی بهتری از فرهنگ برای مردمان این سرزمین پهناور جست. فرهنگ را هم باید در گسترده‌ترین معنای آن در نظر گرفت و بر هیچ یک از شاخصه‌های آن مثل زبان یا مذهب یا آدابی خاص تاکید نگذاشت. زیرا اگر بر هر یک از این شاخصه‌ها تاکید بگذاریم، مجبور می‌شویم گروهی را کنار بگذاریم. ایران فرهنگی به عقیده من نقطه‌ای قابل اتکاست. اگر دولت‌های منطقه دست از تعصبات بر‌می‌داشتند و با ایران فرهنگی آغاز می‌کردند، می‌توانستیم مجموعه‌ای چون اتحادیه اروپا بسازیم. اما متاسفانه موانع زیادی در این راه وجود دارد”.
وی در ادامه با اشاره به این نکته که در تبیین استقبال کشورها، از همبستگی‌های منطقه‌ای، هفت عامل را می‌توان برشمرد گفت: “عامل قومیت و نژاد و آداب و رسوم، عامل زبان، عامل دین ر مذهب، عامل موقعیت منطقه‌ای و همجواری جغرافیایی، عامل سیاسی، عامل ایدئولوژیک، عامل اقتصادی و اشتراک منافع، از جمله عوامل و شاخصه‌هایی است که می تواند عامل همگرایی باشد اما باید توجه داشت که ایران، موقعیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ویژه ای در منطقه دارد و از این لحاظ “کشوری بین‌المللی” خوانده می‌شود و همواره چه در دوران گذشته و چه در نظام جمهوری اسلامی، مورد توجه کشورهای خرد و کلان بوده و هست”.
دکتر فرهود مهمترین هدف خود از تدوین مجموعه ایران فرهنگی را اینگونه برشمرد : “من سال‌هاست که در زمینه اخلاق کار می‌کنم. وقتی به این موضوع فکر کردم که برای اصلاح اخلاقی جامعه باید یک مبداء‌مشترکی یافت که همه مردم جامعه متکثر ما در آن مشترک باشند. این مبداء را اگر قوم یا مذهب یا رشته خاص یا گروه خاصی در نظر بگیریم، موجب می‌شود که عده‌ای را شامل نشود. به همین دلیل تصمیم گرفتم، برای آغاز از ادبیات و تاریخ خودمان آغاز کنم که قدر مشترک میان اقشار و گروه‌ها و طبقات و فرهنگ‌های گوناگون در جامعه ماست. ادبیات ما سراسر اخلاق است. در دیوان عموم شاعران و نویسندگان ما از سعدی و حافظ و فردوسی و مولوی تا خواجه عبدالله و خاقانی و … سراسر مسائل اخلاقی است. به همین خاطر با همکارانم شروع به گردآوری زندگی‌نامه و شناسنامه‌هایی برای شاعران ایران کردیم. اما در فرآیند پیش روی کار متوجه شدم که این نویسنده و شاعر لاجرم تحت تاثیر محیط و فضای فرهنگی زمانه خود بوده است و در نتیجه شناخت مختصات این فضای فرهنگی اهمیت می‌یافت. ضمن آن که این فضای فرهنگی در یک روند تاریخی تشکیل شده است. به همین دلیل تصمیم گرفتم که این تاریخ فرهنگی را ترسیم کنم”.
دکتر فرهود همچنین به عناوین این مجموعه اشاره کرد و گفت : این مجموعه تا کنون به شاعران و نویسندگان و دانشوران پیش از اسلام تا پایان سده ۱۳ هجری و همچنین در مجلد بعدی تا عصر حاضر پرداخته است. در مجلد چهارم یکصد نماد دانش و ادب اخلاق پارسی گردآوری شده است. در جلد پنجم که در دست انتشار است ایران شناسان ایرانی و خارجی بررسی شده اند. در مجلدات بعدی نیز این عناوین مورد بررسی قرار گرفته است: ایرانیان موفق خارج از کشور، فرهنگ و هنر ایرانی، گاه‌شماری ایرانی، همانندی و هم‌پوشانی اخلاقی ادیان گوناگون جهان و همچنین شهرها و روستاها و کشورهایی که در محدوده ایران در طول تاریخ بوده اند به صورت مصور معرفی می‌شوند”.
در این مجموعه که نخستین مجلد آن در سال ۹۲ منتشر شد خانمها نگار حضرتی، آرزو رازدان، ریحانه درزلو و مائده محمدی دکتر فرهود را همراهی می‌کنند.
دکتر فرهود دکترای علوم طبیعی در زمینه ژنتیک و PhDانسان شناسی را از دانشگاه ماینس آلمان اخذ کرده و درجه پروفسوری در ژنتیک پزشکی را از دانشگاه مونیخ دریافت کرده است. ایشان بنیانگذار، استاد و مدیر گروه ژنتیک انسانی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران(۱۳۵۲-۱۳۸۲) است. همچنین دکتر فرهود غیر از زمینه تخصصی در زمینه اخلاق نیز فعالیت‌های متفاوتی داشته و عضو کمیته «اخلاق در ژنتیک پزشکی» سازمان جهانی بهداشت است. وی عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی نیز هست.