آکادمی مطالعات ایرانی لندن(LAIS)
ترجمه روسی کتاب”ابعاد عرفانی اسلام“اثر آنه ماری شیمل به سفارش بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و با همکاری انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه و توسط مؤسسه انتشاراتی صدرا در مسکو چاپ و منتشر شد. این اثر با ویراستی جدید، توسط پروفسور ناتالیا پریگارینا و آ. س. راپاپورت از روی متن انگلیسی ترجمه و سامان یافته است.
این کتاب نخستین بار از سوی همین مترجم با اختصار در سال ۲۰۰۰ چاپ شده بود و اینک با اصلاح و اضافات از سوی شرکت انتشاراتی صدرا ـ مسکو در قطع وزیری با جلد شومیز و در ۵۳۶ صفحه ماه اکتبر ۲۰۱۲ چاپ و منتشر شده است.
آنه ماری شیمل، ۷ آوریل ۱۹۲۲ در شهر فورت آلمان متولد شد. او در ۱۶ سالگی و پس از اتمام دوره دبیرستان، در کلاسهای تاریخ هنر اسلامی” ارنست کونل” شرکت کرد و همزمان از ” والز بیرکمن” زبان عربی را آموخت. وی در ۱۹ سالگی (۱۹۴۱) رساله اش را با عنوان ” خلیه و قاضی در مصر در اواخر قرون وسطی” به راهنمایی ” ریچارد هارتمان” به پایان رساند و از دانشگاه برلین فارغ التحصیل شد. (وایدنر/ ۲۰) بخشی از دوران زندگی خانم شیمل همزمان با جنگ جهانی دوم بود. او تا پایان جنگ ، مترجم وزارت خارجه آلمان بود. پس از خاتمه جنگ و اشغال شهر زاکس، خانم شیمل به مدت پنج ماه و نیم در شهر ماربورگ همراه دیگر نازی ها و اسیران آلمانی به زندان افتاد. همچنان که خود می نویسد در سالهای پر خوف و بیم و دهشت بار جنگ و بمبارانهای ویرانگر متفقین به مثنوی مولانا پناه برد و با خواندن مثنوی ، خود را از غم هر روزه می رهانید.
او پس از آزادی و درسن ۲۳ سالگی به بخش شرق شناسی دانشگاه ماربورگ پیوست. سپس در سال ۱۹۴۹ به دانشگاه اوپسالا رفت و درسال ۱۹۵۱ به دریافت دکترای “تاریخ ادیان” نائل امد. در سال ۱۹۵۲ به ترکیه سفر کرد. پس از مدتی در دانشگاههای ترکیه مشغول به تحصیل شد. انگیزهای درونی و علاقه به اسلام شناسی و عرفان اسلامی دلیلی شد بر اینکه شیمل زبان فارسی را مانند زبانهای اردو، ترکی و عربی فراگیرد.
خانم شیمل در سال ۱۹۶۶ عهده دار کرسی فرهنگ اسلامی هند در دانشگاه هاروارد شد. در سالهای ۱۹۶۳- ۷۳ سردبیر نشریه فکر و فن شد و دهها مقاله عالمانه منتشر کرد. در سال ۱۹۸۱ ریاست انجمن جهانی علوم دینی را پذیرفت. از سال ۱۹۸۶ ریاست مرکز بین المللی تاریخ ادیان را برعهده گرفت . در اول فوریه ۲۰۰۳- ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ چشم از جهان فروبست.
مطالعات خانم شمیل متنوع و بسیار است. با آمار بیش از یکصد اثر از کتاب و مقاله درباره اسلام شناسی و نیز ایرانشاسی می توان گستره متنوع مطالعاتی او را حدس زد. شاید بتوان او در بیشتر زمینه های اسلامی از جمله عرفان، شعر، فرهنگ و هنر اسلامی و نیز پدیدارشنای اسلام و موضوعات دیگر وابسته به اسلام مطالعات عمیق داشته است. برخی از مهمترین آثار شمیل را می توان به این صورت برشمرد:
سماع – ارزش و نماد اعداد- تصویر نگاری اسلامی- سالنامه اسلامی- سرزمین های اسلامی – شعر عرفانی در اسلام – خاطرات سفر به هند و پاکستان- تصویر عیسی و مریم در عرفان اسلامی- رمز اعداد- زندگی و افکار مولانا – شکوه شمس- ابعاد عرفانی اسلام- سر عشق – خاطرات ترکیه – ردای خداوند- راه و سفر در اسلام – حکمت اسلامی- گل سرخ محمدی – بسم الله الرحمن الرحیم – راهنمای اسلام- خواب خلیفه – استعاره و حقیقت در اسلام – آیا عرفان جهان شمول است؟ – باغ و گل در فرهنگ اسلامی – عشق به خدای یکتا- مناجات در اسلام- از سنایی تا مولوی و اقبال- آموزش زبان عربی – شعر معاصر عرب- شعر ترکی از قرن سیزدهم تا زمان ما – تاثیر اندیشه مولانا در شرق و غرب- زبان تصاویر مولانا. می توان عمده فعالیتهای خانم شیمل را در موضوعات زیر دسته بندی کرد:- شعر و عرفان اسلامی – مولوی شناسی – اقبال شناسی – مطالعه بر روی اسلام – فرهنگ اسلامی در کشورهای مختلف – مطالعات در مورد پیامبر اکرم(ص) اما عمده علاقه خانم شیمل که بیشترین حجم آثار او را هم شامل می گردد به عرفان اسلامی مربوط می گردد. خانم شیمل به شعر دینی و شعر اسلامی نیز دلبستگی داشت و کلیه منابع لفظی، تشبیهات و استعاراتی که درک شعر فارسی را دشوار می کند، معرفی کرده است. اما چیزی که در آثار خانم شیمل مشهود است نوع نگاه عارفانه و به خصوص بی غرضانه به اسلام است. شاید بتوان خانم شیمل را هم به نوعی عارف مسلک خواند. او با طبع شعری که دارد ونیز علاقه وافری که به شعر عرفانی اسلام به خصوص شعر فارسی دارد، بیشترین هم خود را مصروف بازشناسی مولوی کرده است. مولوی که در نزد غربیان به خصوص متفکران و عارفان غربی جایگاه ویژه ای دارد ، خانم شیمل را هم همانند هر انسان غربی امروزی که تشنه معرفت و معنویت اند را مجذوب خود کرده است. پس از مولوی ، اقبال نقش عمده ای در مطالعات خانم شیمل را به خود اختصاص می دهد. اقبال و اندیشه های او به خصوص نوع نگاه اقبال به فرهنگ غرب و علاقه ایشان به گوته موجبات توجه خان شمیل به خود را سبب گشت. به طوریکه در میان بیش از صد عنوان اثر خانم شیمل به ندرت اثری را می توان یافت که در آن به گونه ای از محمد اقبال لاهوری سخنی به میان نیامده باشد.
یکی از ویژگیهای مطالعات خانم شیمل این است که این مطالعات متاثر از علاقه وافر ایشان به عرفان اسلام است. خانم شیمل تحت تاثیر اندیشه مولانا و شاعران و عارفان بزرگی چون عطار، حلاج و اقبال قدرت توصیف فوق العاده ای پیدا کرد که می توان آنرا قدرت توصیف جزء جزء نامید. وی علیرغم تسلط فوق العاده ای که در مباحث و منابع اسلامی داشت، عرفان اسلامی را به عنوان مهمترین زمینه مطالعاتش انتخاب کرد. مطالعه عمیق عرفان و اندیشه های بزرگان ادب فارسی این ژرف اندیشی را به اوداده بود که به درستی می دانست ” شدن آدمی” موکول به “نه” گفتن به پاره ای مسائل، موضوعات و کارهاست و این “نه” حاصل اراده ای است که می تواند انسان را ” از فردی عامی به “شهیدی” یا “عارفی” بزرگ بدل کند.” خانم شیمل فرق بودن و نبودن را در این انکار و پذیرش می دانست و باور داشت که انسان تنها همان انسان برگزیده است که به پستی و حقارت و روزمرگی “نه” می گوید. او همچنین بر این عقیده بود که عظمت انسان از کوچکترین اجزای زندگی اش سربرمی آورد.
ویژگی دیگر مطالعات اسلامی خانم شیمل روشی است که ایشان برای مطالعاتش برگزید. او معتقد به روش پدیدار شناسی در مطالعاتش بر روی اسلام است که از مشکلات و تنگناهای روش نقد تاریخی ندارد. خانم شمیل خود در این باره می گوید” به اعتقاد من نگرش پدیدار شناختی برای درک بهتر از اسلام کاملا مناسب است”. اما باید توجه داشته باشیم که روش پدیدار شناسی ایشان از عرفان شناسی اش جدا نیست. از دیدگاه او فقط از این منظر است که می توان اسلام را درکمال جامعیت و حقیقت درک کرد و به مقام همدلی با اسلام رسید. و به این جهت است در میان تمام ابعاد اسلام ، بیشتر به بعد عرفانی آن پرداخته است.
خانم آنه ماری شیمل به شدت تحت تاثیر شرق و اسلام قرار گرفته است. او خود را بیشتر متعلق به شرق می داند. او در کتابی به نام زندگی شرقی و غربی من به تاثیر زندگی در شرق بر زندگی اش اشاره کرده است. او در توضیح تصویرآرمانی و به قول خودش به دور از واقعیتهای خشک سیاسی که از اسلام ترسیم کرده ، خود را در مقام یک دانشمند اسلام شناس موظف می داند که باید آرمانی را با آرمانی دیگر تشبیه و مقایسه کند. او همچنین در جواب منتقدانش که او را متهم می کنند بر اینکه تصویر آرمانی اش از اسلام در مواجهه با واقعیتهای امروزه دنیا رنگ می بازد، پاسخ می دهد که جوهره یک دین فقط از آرمانهایش و نه از تحریفاتش معنا پیدا می کند.
خانم شیمل درباره دیدگاهش نسبت به اسلام اینگونه بیان می کند: ” اسلام مورد پسند من است، دینی که با درک باری تعالی واقعا حیات انسان را در احاطه خود می گیرد. اما یک انسان مدرن به زحمت می تواند به درک چنین مراتبی نائل آید”. اما علیرغم این نظر در پاسخ به عدم تغییر مذهب می گوید که اعتقادی به تغییر آئین ندارد و چیزی در تغییر آیین برایش وجود ندارد. چرا که او به هر حال خود را متعلق به شرق می داند. از دید ایشان ظاهر و تجلی خارجی در ابراز دین کمترین اهمیت را دارد و معتقد است که هم در مسیحیت و هم در اسلام کلام ذات اقدس بر همه آشکار است.
کلید واژگان: ابعاد عرفانی اسلام، روسیه، ماری شیمل، اسلام، حکمت، فلسفه، شرق شناسی، مسکو، ناتالیا پریگارینا، راپاپورت.