به گزازشایکنا؛ مراسم رونمایی از دانشنامه معاصر قرآن کریم با حضور آیت الحق سیدسلمان صفوی، رئیس دانشنامه قرآن معاصر قرآن کریم، مهوش‌السادات علوی، مدیر انتشارات مطالعات لندن و حجت‌الاسلام والمسلمین سیدصدرالدین صفوی، مدیر آکادمی مطالعات ایرانی لندن و زارا لیانوا، مدیر بخش روسیه ظهر امروز در خبرگزاری ایکنا برگزار شد.

در ابتدای این نشست آیت الحق سیدسلمان صفوی بیان کرد: گام‌های نخست برای تدوین دانشنامه معاصر قرآن کریم، حدود هفت سال قبل برداشته شد و از نقطه تعیین مداخل تا نقطه چاپ، هفت سال نیز این کار به طول انجامید، در ابتدا بخش تعیین مداخل را داشتیم و پس از آن همکاران و نویسندگان و مشاوران را شناسایی کردیم و بعد از آن نیز به تشکیل پرونده‌های موضوعی مباحث پرداختیم و در ادامه نیز نوشتن آغاز شد.

وی تصریح کرد: قبل از اینکه کار نوشتن را آغاز کنیم، مدتی وقت ما صرف شد، برای اینکه یک شیوه‌نامه اجرایی برای دانشنامه تدوین کنیم که این هم قدری وقت‌گیر بود تا به جمع‌بندی عملی برسیم و پس از آن تالیفات شروع شد و مقالات نوشته شد، این تألیفات نزد بنده می‌آمد و بررسی می‌کردم و مشاوران نیز آن را می‌دیدند، هر مقاله‌ای ممکن است سه تا پنج بار رفت‌وبرگشت داشته باشد و مقالات در دانشنامه را شاید نویسندگانشان نیز نشناسند، چون پالایش‌های زیادی روی آنها شده است.

صفوی در ادامه افزود: پس از آن ویرایش نهایی را داشتیم و بعد از این مرحله نیز به ویرایش ادبی و رسم‌الخطی پرداختیم که علائم رسم‌الخطی و منابع یک‌دست شد، هر یک از نویسندگان با سبک و سیاق خود مقالات را می‌نوشتند و طبق شیوه معینی این کار صورت نمی‌گرفت، لذا یک‌دست کردن این مقالات از جهت شیوه رفرنس‌دهی و ارجاعات مهم بود، در نتیجه برای این کار ویرایش‌ ادبی هم انجام شد که دو سال به طول انجامید و در نهایت نیز به مرحله چاپ رسید.

رئیس دانشنامه معاصر قرآن کریم بیان کرد: این کتاب در ابتدا، سه جلد شد و به این نتیجه رسیدیم که حمل و نقل آن سخت می‌شود، لذا یک هزینه زیادی را متقبل شدیم و روی کاغذهای ۵۰ گرمی آن چاپ کردیم تا حجم کتاب کم شود و در نهایت این تصمیم گرفته شد، چون کار قرآنی است، چاپ‌ها در زمینه قرآن نیز معمولا نفیس نیست و بنده اعتقاد دارم که یک وجه قرآن، جنبه هنری آن است و در هر کار قرآنی باید این جنبه هنری رعایت شود تا این جنبه زیبایی قرآن را هم نشان داده شود.

صفوی در ادامه افزود: لذا در این زمینه هم کار کردیم و دانشنامه را به چهار رنگ درآوردیم به این صورت که مدخل، آیات قرآن، منابع و متن هر کدام به یک رنگ درآمده و چاپ این کار روی کاغذ ۵۰ گرمی و در چهار رنگ، کار حرفه‌ای و مهمی محسوب می‌شود که با نظارت‌های زیادی که داشتیم با یک چاپ مرغوب این کار عرضه شد. یک حاشیه هم برای آن انتخاب شد که برای دو قرن قبل است و کتیبه‌هایی از خوشنویسی‌ها و تذهیب هنرمندان ایرانی از قرن هشتم تا سیزدهم را نیز برای حاشیه کار انتخاب کریم و در این کتاب قرار دادیم تا بتوانیم بخشی از جنبه‌های هنری و زیباشناسی قرآن، از طریق این تذهیب‌ها نشان داده شود.

وی در ادامه با اشاره به ضروت سامان دادن چنین کاری بیان کرد: ضرورت کار دانشنامه قرآن، آن است که در زمان حال، ما با دو مشکل روبرو هستیم که شناخت قرآن را بیشتر ضروری می‌داند، از یک طرف با جریانات افراط‌گرایی مواجه هستیم مانند داعش و … که تصویر بسیار خشن و بسیار ناسالمی را از قرآن به جهانیان نشان داده‌اند.

صفوی تصریح کرد: دوم اینکه، حکومت‌های جهان که به نام اسلام عمل می‌کنند نیز عملکردهای درستی نداشته‌اند که می‌توان به عربستان اشاره کرد، در واقع همه این‌ها می‌گویند اسلام، اما آیا قرآن این است؟ عده زیادی از مردم دین‌گریز شده‌اند و علت نیز در این است که می‌بینند، کارهای این‌ها با دین سازگار نیست، لذا از قرآن فاصله گرفتند، از طرف دیگر در ایران نیز چون حکومت به نام جمهوری اسلامی است و بنا به دلایلی خیلی از آرمان‌های انقلاب محقق نشده اشت، در نتیجه یک عده جوان نیز مسأله‌دار شدند و گفتند اگر دین این طور است، ما آن را نمی‌خواهیم، یا گفته می‌شود که این مطالبی که آقایان در قالب دین می‌گویند را برخی علما ساخته‌اند و کاری با قرآن ندارد؛ مانند مسائلی از قبیل حجاب و … که برساخته خودشان است. جوانی که این مشکل را دارد و این ناتوانی‌ها را دیده، سؤالاتی در مورد قرآن برایش ایجاد می‌شود، لذا ما از جنبه‌های مختلف با یک گونه بد فهمی از قرآن روبرو هستیم و از سوی دیگر، شناخت قرآن بر اساس منابع اساسی و اصلی هم کار توان فرسایی است.

وی بیان کرد: یک مشکل دیگر این که، در مقابل این داستان‌ها یک عده هم جمع شدند که رشته آنها مهندسی و … است و با قرآن هم مانوس هستند و کتاب‌های قرآن‌شناسی نیز می‌نویسند و مطالبی هم می‌گویند که به قرآن ربطی ندارد و دقیق نیست که مستند به سنت صحیح و سلیم قرآن‌شناسی حوزه‌های علمیه و علمای بزرگ همچون طبرسی، طوسی و … باشد.

صفوی در ادامه افزود: این جوان می‌خواهد که قرآن را از منابع اصلی هم دریابد اما تفاسیری مانند المیزان، مجمع البیان و تبیان و … نیز حجم زیادی دارند و چند جلد هستند، از طرفی فرصتی هم ندارند و یا اگر دارند، اینها کتب مفصل هستند و زبانشان ثقیل است که مشکل محسوب می‌شود، یا حتی تفاسیر روان نیز دارای مجلدات زیادی است، در نتیجه احساس کردیم که لازم است برای جوان امروز با توجه به سؤالات و نیازهایی که در مورد قرآن دارد، دانشنامه‌ای تهیه شود که با تکیه بر منابع معتبر قرآن شناسی علمای سلف و با زبان روان و سلیس با اصطلاحات و زبان امروز فارسی باشد و موضوعات و مطالب اساسی در قرآن و در مورد قرآن را تبیین کند، بنابراین باید به موضوعات درون‌متنی و برون‌متنی در آن پرداخته شود.

وی با اشاره به موضوعات درون‌متنی گفت: منظور موضوعاتی است که به صورت منصوص آورده شده است، مانند آیات حجاب یا برخی از قواعد فقهی یا مسئله مبدا، معاد و … که اینها منصوص است، یکسری مطالب هم برون‌متنی است که مهم‌ترین آن‌ها شناخت منابع مهم قرآن‌شناسی یعنی تفاسیر معتبر است. در این کار رویکرد تقریب مذاهبی داشته‌ایم که منابع معتبر فریقین را معرفی کرده‌ایم و همچنین در مداخل به منابع فریقین ارجاع داده‌ایم، علاوه بر این از دیگر موضوعات برون‌متنی نیز مسائلی است که مربوط به نسبت قرآن و علوم دیگر می‌شود، مانند نسبت قرآن با عقل، عرفان و … که همگی اینها در این دانشنامه مورد بحث واقع شده است.

صفوی با اشاره به دیگر ویژگی‌های این دانشنامه تصریح کرد: امتیاز دیگرش این است که دانشنامه معاصر قرآن کریم است و جنبه عصری دارد؛ به این معنا که هم به موضوعاتی که متعلق به جهان امروز است پرداخته شده و هم اینکه به منابع عصری مراجعه کرده و در تحقیق به آنها ارجاع داده است؛ موضوعات عصری نیز عبارت هستند از مسئله‌ای مانند حقوق بشر که امروزی است، یا قرآن و اینترنت و رسانه، قرآن و هنر یا معماری، خوشنویسی و تذهیب. همچنین تفاسیر عصری هم مانند تفسیر آیت‌الله العظمی جوادی آملی و یا سیدقطب از مفسران اهل سنت و تفاسیری که متعلق به دوره معاصر است که به آنها ارجاع داده شده است و در سوی دیگر که خیلی مهم است، تطور و تحول مفهوم به روش تاریخی است که این گونه بیان شده است.

وی در ادامه افزود: از دیگر مسائلی که بدان پرداخته شده است، مسئله عدالت است؛ مسئله عدالت را اگر در کتب گذشته کلامی و تفسیری ببینید، معلوم می‌شود که عدالت را عموما ارجاع می‌دهند به صفت خداوند که خدا عادل است و بحث‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد، اما یک مبحث مهم‌تری در قرآن است که در این کار بدان پرداخته شده است و در دروه‌های جدید مورد توجه بوده است که عبارت از عدالت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که در قرآن است و در این زمینه فرموده است ما انبیاء(ع) را برای اقامه قسط فرستادیم و در دوره معاصر است که این بحث مطرح شده است و این جنبه را در دانشنامه معاصر قرآن کریم مطرح کرده‌ایم.

صفوی تصریح کرد: این هم یک جنبه دیگر از این دانشنامه است که امتیاز آن محسوب می‌شود که عصری است و سؤالات جدیدی را جواب می‌دهد و منابع جدیدی را آورده است، علاوه بر این امتیاز دیگر آن این است که با توجه به کارهایی که در غرب انجام شده است، این کار پاسخی به آنها است و تفاوتش با آنها در این است که در این دانشنامه با تکیه بر منابع اصیل سنت تفسیری، مداخل را گزارش کرده‌ایم.

وی در ادامه افزود: مثلا اهل بیت(ع) وقتی این عبارت را به کار می‌بریم، ذهن به معصومان(ع) انصراف پیدا می‌کند اما در یکی از تفاسیر، اهل بیت(ع) را اهل بیت ابراهیم(ع) گرفته است و به آنجا ارجاع می‎‌دهد که خلاف سنت و فهم قرآن‌شناسی است، یا این که گفته می‌شود، چون اینترنت و .. می‌آید نیازی به مرجعیت و عالم نیست به این دلیل که همه این منابع در اینترنت وجود دارد و قواعد آن نیز در دسترس است، ولی متوجه نیستند که بر اساس روش سنت قرآنی، رابطه عالم با مردم، یک رابطه معنوی، قدسی و ایمانی است و صرف دیتا نیست که یک اطلاعاتی را داشته باشیم؛ یعنی عالم کسی نیست که اطلاعاتی را حفظ کرده باشد، عالم یک شخصیت ربانی است که منور به نور خدا است و دانش فهم قرآن هم دارد اما اصل علم ربانی و عالم ربانی و تفقه در دین بر اساس اصطلاح قرآن، آن جنبه نورانیت وجود عالم و قرآن‌شناس است که هیچ وقت با اینترنت و … به دست نمی‌آید و با مراجعه به اینترنت مشکل حل نخواهد شد.

صفوی تصریح کرد: یک اشتباهات اساسی در دانشنامه‌های غربی بوده است که گفته‌ایم و این دانشنامه، اشکالات را جواب داده و مطالبی که عنوان کرده با تکیه بر سنت صحیح تفسیرنویسی بیان شده است، یکی از خصوصیات دانشنامه معاصر این است که، نگاه تاریخی دارد و گزارش می‌کند که مفسران در این حوزه از آغاز تا امروز چطور فکر کرده‌اند.

وی در ادامه افزود: مطلب دیگر این که، با رویکرد عرفانی این مطالب را تهیه کرده است و مقصد و هدف نهایی در انتخاب مداخل این بوده است که مجموعا از مطالب این کتاب، هدایت بر اساس قرآن به دست آید و خروجی این چنینی داشته باشد.

صفوی گفت: هدف این بوده است که طوری مداخل را انتخاب کنیم که، فی‌الاجمال یک محقق جوان که آن را می‌خواند، برای او هدایت الی الله را در پی داشته باشد، بنابراین از این جهت ما سکولار نیستیم و تفاوتی که ما با بقیه دانشنامه‌ها داریم این است که آنها یک موضوعی دارند که البته آن را هم درست انجام نداده‌اند، اما دیگر کاری با ایمان ندارند که به هدایت منتهی شود یا خیر، اما کار ما با دلبستگی به قرآن و ایمان به قرآن و این که این کتاب می‌تواند انسان را از بحران یک بعدی بودن در آورد و جمع دنیا و آخرت را فراهم کند، با این نگاه این دانشنامه را تهیه کرده‌ایم؛ لذا دغدغه اصلی ما بحث هدایت بوده است.

وی در ادامه افزود: مسئله دیگر این که این دانشنامه را برخی‌ها فکر می‌کنند که معجم المفهرس فارسی است اما اینگونه نیست، ضمن این که کتاب لغت و فرهنگ قرآن و تفسیر موضوعی هم نیست، به این دلیل که تفسیر موضوعی درون متنی است و در مورد موضوعات درون‌متنی بحث می‌کند و دوم رویکرد تاریخی در آن نیست، لذا دانشنامه قرآن هیچ کدام از اینها نیست بلکه کتاب شناخت فرهنگ قرآن از آغاز وحی تا امروز، با تکیه بر منابع معتبر علمای سلف و امروز با زبان روان و سلیس و رویکرد تاریخی است.