دکتر سید مصطفی محقق داماد
رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم
بحث وحدت از نکات بسیار مهم و کلیدی در جهان اسلام است. اصولا وحدتی اگر در جهان اسلام نباشد نمی توان معنای دقیقی از برادری ایمانی به دست آورد. وحدت اسلامی به معنای قطع نظر از اختلافات به خصوص اختلافات کلامی است. به دلیل مشترکاتی که ما بین مسلمانان وجود دارد و نمی توان به این سادگی اختلافات کلامی را حل کرد باید به اشتراکات متصل شویم.
لذا وحدت به معنای اتحاد مسلمانان بر پایه اشتراکات است. برای اولین بار کاشف الغطا که از فضلا و فقها و روشنفکران به نام بودند این مسئله را مطرح کردند. کاشف الغطا از مراجع تقلید شیعه بود. ایشان نظری جدی درباب وحدت اسلامی را طرح کردند.
کاشف‌الغطاء تفرقه را بیماری امت و وحدت را داروی این بیماری می‌داند: “دارویی که همواره اصلاح را به ارمغان آورده و می‌آورد، اتفاق و وحدت و همدردی و ترک نزاع و طرد انگیزه‌های کینه و حسد است”. وی حصول و تحقق وحدت را در آن سوی الفاظ و خطبه‌ها و مقالات و عبارات و در عالم واقعیت می‌جست و معتقد بود: «وحدت و اتحاد، با لفاظی‌های میان تهی و سخنان بلیغ و رسا و… به دست نمی‌آید. ملاک اتحاد و حقیقت توحید در اینجا صفای نیت و اخلاص عمیق و جدیت و فعالیت است».
وی هفتاد سال پیش طرحی را برای تقویت اتحاد میان شیعه و سنی پیشنهاد کرد و آن برگزاری همایش‌های سالانه یا دوسالانه عقلا و علمای مسلمان از دور و نزدیک برای شناسایی متقابل و گفت و گو پیرامون مسائل اسلام بود. وی مهم‌تر از این همایش را همایش سران کشورهای اسلامی می‌دانست تا آنان دستی واحد شوند و در مقابل خطرهایی که جهان اسلام را تهدید می‌کند، از آن دفاع کنند.
بحث وحدت بعدا از سوی آیت الله العظمی بروجردی(ره) نیز طرح و ادامه یافت تا اینکه بعد از انقلاب اسلامی ایران بحث وحدت در ما بین دو روایت از تولد پیامبر اعظم(ص) مطرح شد. اهل شیعه تولد پیامبر را ۱۷ ربیع الاول و اعل تسنن ۱۲ ربیع الاول می دانند لذا این فاصله را هفته وحدت نامیده اند.
از سوی دیگر بحث وحدت اسلامی با توجه به مشکلات اخیری که گریبان جهان اسلام را گرفته است بسیار جدی و مهم است و نمی توان از آن به سادگی گذشت. درگیری های خونینی که امروزه در سوریه، عراق، افغانستان، مصر، بحرین و دیگر بلاد اسلامی می بنیم جان انسان را به درد می آورد. علمای اسلامی تنها را نجات از این کشتار و برادر کشی را باید از وحدت جویا شوند. امروزه با توجه به چنین مشکلاتی بهترین راه این است که در بحث وحدت مسئله برادری طرح شود. در قرآن مجید دو گونه برادری طرح شده است یکی اینکه افراد برادر ایمانی تو هستند و دیگری اینکه برادر انسانی تو هستند.
برادر ایمانی به معنای این است که همگی مسلمان اند و متمسک به کلمه توحید اند. بحث برادر انسانی هم امیرالمونین در نامه ای به مالک اشتر طرح نمودند.
امام علی علیه السلام در نامه تاریخی‌اش به مالک اشتر ـ به عنوان نماینده خود در مصر ـ او را به مهرورزی سفارش می‌کند و از او می‌خواهد در این امر بین اقشار مختلف جامعه فرق نگذارد: أشعرْ قَلبَک الرَّحمَه لِلرَّعیهِ وَ الْمَحَبَّه لَهم وَ اللُّطْفَ بِهم وَ لا تَکونَنَّ عَلَیهِم سَبُعاً ضَارِیاً تَغتنِمُ أکْلَهُم، فَانّهُم صِنفانِ إمْا اَخٌ لَک فِی الدّینِ و اِمّا نَظیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ؛ (ای مالک) مهربانی، خوش‌رفتاری و نیکویی با مردم را در قلب خود بپروران و در رفتارت با مردم مانند حیوان درنده مباش که فرصت را برای دریدن آنها غنیمت می‌شمرد؛ چراکه مردم دو گروهند: برادران ایمانی تو هستند یا اینکه همانند تو انسانند.
کلید واژگان: محقق داماد، اسلام، امت، جهان بینی، امام علی، وحدت، مالک اشتر،