اذکار مهمانی نور ماه مبارک رمضان

دکتر سید سلمان صفوی

آکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)

مـــاه رمضـــان آمــد، اى یـار قمـــر سیــــما بـربنـــــد ســـــر سفـــــره، بـگشـــــا ره بـالا

اى یاوه‌ى هر جایــى، وقت است که بـازآیــى بنگــر ســوى حلــوایى، تا کِـى طلبــى حـلـــوا

بـر یـاد لب دلبـــــر، خشـک است لبِ مهتــــر خوش با شکلــم خالــى، مى‌نالــد و چون سرنا

خالــى شــو و خالــى ِبِه، لب بر لب نایى نِـــه چون نى ز دمش پرشو، و آن گاه شِکر مى‌خاⁱ.

تولد نوین:

ماه مبارک رمضان برترین ماه برای تمرین سفر به سوی حضرت محبوب است. در این ماه عزیز با گشوده شدن درهای رحمت واسعۀ الهی و دعوت عموم روزه داران به مهمانی حضرت حق، برکات الهی نازل می شود و هر کس با هر حال، با دلی شکسته و مشتاق می تواند به سوی حضرت مونس بازگشته؛ تولدی نوین یابد و با خداحافظی از گذشته تاریک خود وَ آغاز یک زندگی جدید، آینده ای سرشار از نور، بهجت، عزت و پاکی برای خود بسازد.

حضرت حافظ می فرماید:

روزه هر چند که مهمان عزیز است ای دل صحبتـش موهبتـــی دان و شـــدن انـعــــامی

اعمال و شرایط روزه حقیقی:

رسول خدا (ص) فرمودند: “ای مردم ماه خدا به سوی شما آمد و با برکت، رحمت و مغفرت به شما اقبال نمود. ماهی که نزد خدا افضل از سایر ماههاست. روزهای آن بهترین روزها، شب های آن با فضیلت ‌ترین شب ها و ساعات ان بهترین ساعت هاست. ماهی است که شما به مهمانی خدا دعوت شده اید و در آن ماه جزو اهالی کرامت “خــدا” قرار گرفته اید. نفس های شما در آن ماه تسبیح است. خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول وَ دعایتان در آن مستجاب است. با نیّاتِ راست و دل های پاک از پروردگارتان درخواست کنید شما را به روزه در این ماه و تلاوت کتابش موفق فرماید، زیرا بدبخت کسی است که در این ماهِ بزرگ از آمرزش خدا نومید و محروم شود. با گرسنگی و تشنگی در این ماه، گرسنگی و تشنگیِ روز قیامت را به یاد آورید. بر فقرا و بینوایانِ خودتان تصدق بدهید.

در این ماه بزرگانِ خودتان را احترام کنید، به کوچک تران رحم کنید و ارحام خود را صله کنید. زبان هایتان را نگاه دارید و چشم ها را از آنچه نگاه به آن حلال نیست بپوشید. گوش هایتان را بر آنچه شنیدن آن نارواست ببندید و بر یتیمان ترحم و مهربانی کنید تا بر یتیمان شما ترحم شود.

از گناهان خود به سوی خدا بازگردید و دست هایتان را در اوقات نماز به دعا بردارید، زیرا وقت نماز افضل ساعاتی است که خدای عزوجل به بندگانش به نطر رحمت می نگرد؛ چون چیزی بخواهند و با او مناجات کنند پاسخشان را می دهد و چون ندا کنند؛ لبیک فرماید و دعایشان را مستجاب کند. ای مردم جان های شما در گرو کردارهای شماست؛ پس آنها را به طلب آمرزش و استغفار از گرو درآورید. پشت های شما از بار گناهانتان گران است؛ با طول سجده‌هایتان آنها را سبک سازید و بدانید که خداوند به عزتِ خود سوگند یاد فرموده است روزی که مردم در برابر پروردگار عالمیان بر پا خیزند؛ نماز‌گزاران و سجده ‌کنندگان را با آتش، عذاب نفرماید و نترساند. ای مردم هر کس از شما در این ماه روزه دار مؤمنی را افطار دهد نزد خدا در برابر این عمل برای او ثواب آزاد کردن یک بنده و آمرزشی نسبت به گناهان گذشتۀ اوست.

عرض کردند: یا رسول الله همۀ ما را توان آن نیست که چنین کنیم.

حضرت (ص) فرمودند: خود را از آتش نگاه دارید هر چند به بخششی از خرما باشد. از آتش بپرهیزید هر چند به جرعۀ آبی باشد. ای مردم هرکس از شما در این ماه خُلق خود را نیکو سازد، به او پروانه عبور از صراط دهند. هر کس بار غلام و کنیز خود را سبک گرداند و شـرِّ خود را نگه دارد، در روز ملاقات که در آن قدم ها می لغزد؛ خداوند غصب خود را از او بازدارد. هر کس در این ماه یتیمی را گرامی دارد؛ خداوند در روز ملاقات او را گرامی دارد وَ هر کس در این ماه قطع صله رحم کند، خداوند در روز ملاقات رحمت خود را از او قطع نماید.

هر کس در این ماه به اراده، نماز مستحبی به جای آورد خداوند بَراتِ بیزاری از آتش را به او عطا کند. هر که در این ماه امر واجبی را ادا کند، ثواب کسی را دارد که  هفتاد فریضه در ماههای دیگر ادا کرده باشد. هر کس در این ماه درود و صلوات بسیار بر من فرستد روزی که میزان ها سبک است، خداوند میزانش را سنگین نماید. هر که در این ماه آیه‌ای از قرآن تلاوت کند اجر کسی را دارد که در غیر این ماه قرآن را ختم کرده است. ای مردم درهای بهشت در این ماه گشوده است، از پروردگارتان بخواهید آنها را به روی شما نبندد. درهای دوزخ بسته است، از خدا مسئلت کنید آنها را بر شما نگشاید. شیاطین در زنجیرند، از پروردگارتان بخواهید آنها را بر شما مسلط نگرداند.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: عرض کردم یا رسول الله (ص) با فضیلت ‌ترین اعمال در این ماه کدام است؟ فرمودند: یا اباالحسن افضل‌ ترین اعمال در این ماه پارسایی و دوری است از آنچه خدای عزوجل حرام نموده است.”ⁱⁱ

مؤمنان در این ماه می بایست علاوه بر امساک های ظاهری، درون را نیز به روزه فراخوانده، به پاک سازی روح خویش بپردازند. نفس خود را از زشتی های اخلاقی خالی نمایند و تخلق به صفات زیبای اخلاق را پیشه کنند تا این صفات الهی ملکه وجودشان گردد. با طاهر کردن دل از غیرخدا، حضرت حق در آن تجلی می یابد، دیدن و شنیدن و عمل کردن با نور الهی صورت می پذیرد وَ بدین سان رایحۀ الهی که در سراسر عالم وجود ساری و جاری است به مشام می رسد.

حضرت مولانا فرماید:

ایـن دهــان بستــی دهانــی بـاز شــــد تـا خـورنـــده لقـمـــــه‌های راز شـــــد

لب فـرو بنــد از طعــام و از شـــراب ســوی خـوان آسمـانـــی کــن شتــــاب

گـر تـو این انبـان ز نان خالــی کنـــی پـر ز گـوهــــرهـای اجـلالــــی کنـــی

طفـل جان از شیــر شیـــطان بـاز کـن بعــد از آنــش با مَلَـــک انـبــــاز کـــن

چند خوردی چرب و شیرین از طعـام امتحــان کـن چنـــد روزی در صیـــام

چنــد شب‌ها خـواب را گشتــی اسیــــر یک شبــی بیــــدار شــو دولت بگیــــر

در آغار این ماه بر مؤمنان است که توبه کرده، حق الناس را بپردازند، حق الله را جبران نمایند و با خداوند عهد کنند از آغار این ماه شریف انسانی نوین در طراز زیبایی های اسماء و صفات الهی گردند؛ انسانی که همه وجودش نور، صفا، محبت، وفا و گذشت است. سخی، حلیم، صبور، متوکل، قانع، طالب و مشتاق است. کمک به محتاجان، اعانت در امور خیر، صله ارحام و افطاری دادن به روزه داران از کردارهای نیکِ مؤکد ماه مبارک رمضان است.

مراتب روزه داران:

عارف بزرگ میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در کتاب “مراقبات” در باب مراتب روزه داران می فرماید: “مراتب روزه سه نوع است: یک نوع روزه عوام یعنی روزه همگان است و آن ترک خوردنی وآشامیدنی است، به نحوی که فقهاء واجبات و محرمات آن را مقرر داشته اند. نوع دیگر روزه خواص یعنی روزه ویژگان است و آن علاوه بر ترک موارد مذکور حفظ جوارح از مخالفت های خدای جل جلاله است. نوع سوم روزه خاص الخواص یعنی روزه ویژه ویژگان است و آن متروک داشتن هر آن چیزی است که آدمی را از خدای بازدارد؛ خواه حلال باشد، خواه حرام. برای هر یک از دو مرتبه اخیر اقسام بسیاری است خصوصاً نوع اول دارای اقسام بسیار زیاد است که به شماره و آمار در نیاید.”

فریدالدین عطار نیشابوری در “دیوان” خویش در باب شروط روزه فرماید:

“ای در غــرور نفس به ســر بـــرده روزگار برخیــز٬ کار کـــن که کنــون‌ است وقت کار

ای دوست ماه روزه رسیــد و تـو خفتـــه ‌ای آخــر ز خـواب غفـلت دیـرینــه ســـــر بـــرآر

پنداشتـی که چـون بخـوری روزه تـــو نیست بسیــار چیــــز است جـز آن شــرط روزه ‌دار

هر عضو را بدان که به تحقیق روزه‌ای‌ است تـــا روزه تـــو روزه بـــود نـــزد کــردگــــار

اول نــگاه ‌دار نـظــــــر٬ تــا رخ چــــو گــــل در چشــم تو نیفـنــد از عشــق خــویش خــوار

دیگــــر ببنــــد گــوش ز هــر نـاشنیــــدنـــــی کـز گفتــــگوی هـرزه شــود عقــل تـار و مار

دیگـــر زبان خویش که جــای ثنـــــای اوست از غـیـبـت و دروغ فـــــروبــنـــــد استــــــوار

دیگــر به وقت روزه گشــــادن مخور حــرام زیرا که خـون خوری تو از آن به هــــزار بار

دیگــر بســی مخسب که در تنگنــــــای گــور چندانت خواب هست که آن هست در شمــــار

این است شـــرط روزه اگـر کـــــرد روزه‌ای گـرچه ز روی عقـل یکــی گفتــم از هـــــــزار

اذکــار:

بهترین عبادات این ماه مبارک “ذکــر” است و “فکــر“. روزه دار پس از هر دوره ذکر، یا خواندن دعا یک ربع تا نیم ساعت تامل کند تا انشاءالله واردات قلبی و یا القاءات الهی را دریابد. البته تأمل و تفکر فی حد نفسه دارای ارزش و پر برکت است؛ که “ اکثر عباده اباذر التفکر“. ذیلا به برخی از اذکار و ادعیه معتبر در این ماه اشاره می شود.

“اَلله“، تکبیر(اللهُ اَکبَر)، “تهلیل (لا إلهَ الّا اله)”، “تسبیح (سُبحانَ الله)”، ألحَمدُلله“، “لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ إلّا بِالله“، “أللهُـمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ“، “أستَغفِـرُاللهَ رَبّی وَ اَتوُبُ اِلیه“، “یا هُو یا مَن لا هُو اِلّا هُو“، “یا عَلی“، “یا حُجَهِ بنِ الحَسَن (عجل الله تعالی فرجه الشریف)” (صد مرتبه از هر کدام) — “لا اِلهَ اِلّا اَنت سُبحانَکَ اِنّی کُنتُ مِنَ الظالِمین“(ذکر یونسیه) حداقل چهارصد مرتبه در شبانه روز.

شیخ صفی الدین اردبیلی قدّس سرّه، فرماید: بر آیت ” إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُم‏“^۱: “چون ذکر در دل مؤثر شود دل را وَجِل و خوف حاصل شود. نتیجۀ خوف علم است که اگر آیتی از قرآن بر او خوانند “وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً“^۲ ایمانش بر ایمان زیادت گردد. نتیجۀ علم یقین است و از یقین، توکّل زاییده شود و “وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُون“‏^۳ و اگر توکّل را یقین نباشد، توکّل از وی درست نیاید چه، توکل یقینی است بر معلومی که خواهد رسید و دلش بدان معلوم قوی باشد و یقین از سر کشف باشد وَ حجاب و غِطا از باصرۀ بصیرتِ صاحب یقین مرتفع شده باشد. پس او را مناجات “اَلمُصَلّی یُناجی رَبَّهُ” باشد. “الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاه“^۴ عبارت از این معنی است که چون دل از سر ذکر خدای عزّ و جل، وَجِل یافته، از سر تلاوت کلام زیادت ایمان بر ایمان پذیرفت و صاحب یقین گشت و از سر کشفش حجاب و غِطا از بصیرت مرتفع شد؛ صاحب مناجات صلوه گشته، در نتیجۀ ذکر اِنشِراح دل باید و چون دلش گشاده گردد، “وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُون“‏^۵؛ دستش نیز گشاده گردد.

گشایش دست از گشایش دل است و علامت و گواه بر اثر ذکر در دل و انشراح دل دو چیز است: یکی حُسن خلق و دیگری حُسن سخا. چون دل مُنشَرح گردد و مرارت و حموضت نفس از پیش برخیزد؛ حلاوت دل ظاهر گردد و حُسن خُلق حاصل آید وَ چون دل گشاده شود؛ دست نیز به سخا گشاده گردد. پس اگر شخصی را این گواه باشد، حال او از او قبول باید کردن وَ چون در شخص این خصال حمیده از وَجِل قلب و زیادتی ایمان و توکّل و نماز به حضورِ قلب و انفاق مال از اثرِ ذکر در دل حاصل شده باشد؛ از او مؤمن حاصل باشد “أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا“^۶. پس چنین کسان را مراتب در حالت “لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِم‏“^۷ عندالله باشد و “کرامت ٌ وَ رِزْقٌ کَرِیم“‏^۸ که مراد دیدار حقّ تعالی است.

چون شراب عشـق جانان در دل و جان کار کرد جان و دل را دم به دم هم مست و هم هشیار کرد

در منـاجـات و خـرابات وصــال و حـال خـــویش جـان مستـــم آرزوی وعــــدۀ دلـــــدار کــــرد” ⁱⁱⁱ

ادعیــه و شرایط دعا:

لازمه اجابت دعا این است که ابتدا حقوق تضییع شده مردم به آنها بازگردانده شود یا رضایتشان جلب گردد، پس از آن صدقه داده، با وضو و معطر به جانب قبله بنشینند. مستحب است انگشتر عقیق و فیروزه در دست کنند و با توجه به محضر حق با دلی خاشع و حالی خاضع به دعا و راز و نیاز با حضرت محبوب بیردازند. از دیگر موارد ترک شتاب در دعا، اصرار در دعا، خواهران و برادران دینی را در دعا بر خود مقدم داشتن، نام بردن حاجات، خاکساری، گریستن یا تباکی، دستها را به دعا بلند کردن و دعا کردن به آنچه متضمن اسم اعظم الهی و ستایش محبوب است. سهل ترین ادعیه قرائت سوره توحید، اسماءالحسنی و ذکر “یا مَن هُوَ اَقرب مِن حَبلِ الوَرید یا مَن یَحولُ بَینَ المَرءِ وَ قَـلبِهِ یا مَن هُوَ بِالمَنظَرِ الاَعلی یا مَن لَیسَ کَمِثلِهِ شَیء” است. از اسماءالحسنی نیز باید اسامی مناسب مطلوب خود را بخوانند؛ “وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها“. برای مثال اگر مطلوبشان رزق است متذکر اسامی “الرّزاق“، “الوَهّاب“، “الجَواد“، “المُغنی“، “المُنعِم“، “الکریم“، “الواسع” و “المُعطی” شوند و چنانچه مطلوبشان علم است به اسامی “العالم“، “الهادی“، “الحکیم” و امثالهم متوسل شوند.

اعمال پس از دعا:

مدتی نشستن در محل دعا و تامل کردن همراه با سکوت، بازگشت به دعا و استمرار آن، در صورت اجابت یا عدم اجابت، ختم دعا به صلوات بر محمّد و آل محمّد (صلواتُ الله عَلیهِم اجمعین)، ذکر “ماشاءالله” و “لا قُوَّهَ اِلّا بِالله“.

ادعیه ماه مبارک رمضان:

• هرشب دعای “اَ للّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ على عِبادِکَ فیهِ الصِّیامَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فى عامى هذا وَ فى کُلِّ عامٍ وَاغْفِرْ لى تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُها غَیْرُکَ یا رَحْمنُ یا عَلاّمُ.” (خداوندا اى پروردگار ماه رمضان که در آن قرآن را فرستادى و بر بندگانت روزه را در این ماه واجب کردى، بر محمد و آل محمد درود فرست و حج خانه محترم خود کعبه را در این سال و در هر سال روزیم گردان و گناهان بزرگم را بیامرز، که به راستى جز تو اى بخشاینده و اى بسیار دانا کسی آنها را نیامرزد.)

• ادعیه روزهای ماه رمضان

• دعای سحر

• دعای ابو حمزه ثمالی

• دعای مجیر

• دعای جوشن کبیر

• روزانه قرائت یک جزء قرآن. در صورت کمبود وقت حداقل سوره های ناس، فلق، توحید، کافرون، قدر، دخان و یس را با تأمل و تدبر قرائت کنند. خداوند عزوجل فرماید: ” اَفَلَا یَتدْبْرَّوُنَ الْقُرآنَ اَمْ عَلی قُلوُبٍ اَقْفالُها“.  کسی که در قرآن تدبر و تفکر کند معنای کلام، عظمت آن و عظمت گوینده آن را می شناسد. چنانچه موقع قرآئت آن دل را حاضر ساخته، در آن تدبر کند و مرادهای آن را دریابد و موانع فهم خویش را برطرف ساخته، نفس خود را به خصوص نسبت به احکام و مواعط آن ملزم دارد؛ از آن متاثر می گردد و از عالم ناسوت به جانب عالم غیب ارتقا می یابد. بهتر ختم قرآن هر سه روز یکبار است.

• اقامه نماز شب: “وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَکَ عَسَىٰ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا“^(۱۷-۷۹)

نماز شب یازده رکعت است :

1. هشت رکعت به نیت نماز شب ( چهار نماز دو رکعتی مانند نماز صبح )

2. دو رکعت به نیت نماز شَفع ( بهتر است در رکعت اول پس از حمد ، سوره ناس و در رکعت دوم پس از حمد سوره فلق قرائت شود.)

3. یک رکعت نماز وَتــر بدین ترتیب:

1. پس از حمد، سوره توحید سه مرتبه، سوره فلق یک مرتبه و سوره ناس یک مرتبه قرائت شود.

2. پس از قرائت حمد و توحید در قنوت با حضرت محبوب راز و نیاز کرده، عرض حال نمایند.

ذکر قنوت در نماز وَتــر:

1. هفتاد بار استغفار؛ “اَستَغفِرُاللهَ رَبّی وَ اتوبُ اِلَیه“. ( از پروردگار خود طلب آمرزش و مغفرت می کنم و به سوی او بازگشت می نمایم.)

2. هفت بار “هذا مَقامُ الْعائِذِ بکَ مِنَ النّار“. ( این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه می برد )

3. سیصد مرتبه “اَلْعَفو“. سپس بگوید: “رَبِّ اغْفِرلی وَ ارحَمنی و تُبْ عَلَیَّ اِنَّکَ انتَ التَّوّابُ الْغَفورُ الرَّحیم“.

4. دعا برای چهل مؤمن اعم از زنده و مُرده: “اَللهُمَّ اَغْفِر فُلان” و به جای فلان، اسم آن مؤمن را بگوید.

برکات نماز شب در گفتار اهل بیت(ع)

– نماز شب نور است.

– نماز شب پاک کننده گناهان است.

– نماز شب روح را جلا می دهد.

– نماز شب سیمای انسان را نورانی می کند.

– نماز شب انسان را خوش اخلاق و خوش بو می کند.

– نماز شب سیره معصومین و اولیا خداست.

– نماز شب در تاریکی قبر مونس انسان است.

– نماز شب شیوه شیعیان است.

– نماز شب درمان بیماری های جسم و روح است.

– نماز شب تضمین کننده سلامتی انسان است.

– نماز شب روزی انسان را زیاد می کند.

– نماز شب غم انسان را از بین می برد.

اندک سخن گفتن، اجتناب از امور لغو وبیهوده، اعانت مظلومین وعدم حمایت از ظالمین، راز و نیاز عاشقانه با حضرت محبوب قلب را مهیای درک محضر حضرت دوست می نماید. بر مؤمنین است که قدر این ضیافت نور را ارج نهاده، فرصت سوزی نکنند. انشاءالله غنائم و فتوحات معنوی بسیار در این ماه شریف نصیب همه مؤمنان گردد.

ثـواب روزه و حـج قبـول آن کس برد که خاک میکـده عشق را زیارت کرد

آکادمی مطالعات ایرانی لندن